تعریف اختلالات یادگیری ریاضی
هرگاه سخن از اختلالات یادگیری دانش آموزان به میان می آید باید از مجموعه دانش آموزان آن کسانی که بواسطه معلولیتهای دیداری،شنیداری یا حرکتی همچنین عقب ماندگی های ذهنی یا کسانی که به علت محرومیت های محیطی،فرهنگی یا اقتصادی به مشکلات یادگیری دچار شده اند را جدا کنیم.
منظور از اختلال در یک یا چند فراِیند روانی پایه، نحوه بهره گیری فرد از روشهای پردازشی مغزی در کارکردهای خاص مغز است، در تحلیل و توصیف و ادراکات خاص حسی و حرکتی است. که خود را به شکل عدم توانایی در شنیدن و گفتن و خواندن و نوشتن و متراکم کردن افکار و باز خوانی آنها در نیم کره راستی مغز و انجام محاسبهای کوتاه و یا نسبتاً قابل توجه در نیم کره چپ مغزی عنوان کرد.
عوامل موثر در بروز اختلالات یادگیری
1- عوامل آموزشی، بخشی عمده از این اختلالات مربوط به نحوه تدریسی است که ارائه می شود، زیرا ممکن است بازه شخصیتی خاص فرد نادیده گرفته شده باشد. به عنوان مثال با شخصی که سیر تحولات فکری او مسیری بصری را پیش می گیرد از زاویه سمعی به تدریس مشغول شد، اینجا است که بخش اعظم انرزی فرد در تصویر سازی صرف شده و بخشی دیگر به بازخوانی تصاویر به صورت انگیزشی و در نهایت انرژی خاصی برای فهم و استنباط و ارتباط با مفاهیم اندوخته شده قبلی موجود نیست، ایجاد فلات یادگیری در بازه زمانی ایجاد شده وبدین ترتیب اختلال یادگیری تا آستانه درد و یا کج فهمی پیش می آید و یا این گونه است تدریس کردن در محیطهای غیر آموزشی که بر می گرد به عدم رعایت بهداشت روانی در محیط های آموزشی خصوصی وغیره که در ادامه بیشتر توضیح می دهیم.
2- عوامل فیزیولوژیک، بسیاری از متخصصان بر این باور تکیه دارند که علل اساسی و عمده اختلالات یادگیری آسیب دیدگی مغزی شدید یا جزئی و صدمه وارده به دستگاه عصب مرکزی است. (خواب)
3-عوامل ژنتیکی، تخصصانی چون "واکر" و "کو ول" و" ولف" در تحقیقات خود به الگوهای خانوادگی وراثتی پی برده اند. آنها بر روی دو قلوهای همسان و نیز تاریخ خانوادگی نمونه های آماری مختلف به این نتیجه رسیده اند که عوامل وراثتی و ژنتیکی یه عامل اختلالات یادگیری حسابی (ریاضی) هستند.
4- عوامل بیوشیمی، در این خصوص می توان گفت اختلالات گوناگون متابولیکی نسبت مستقیم خود را در اختلالات یادگیری در سنین نوجوانی بارها نشان داده اند، خصوصاً اگر به تغییرات هورمونی و متابولیکی دوران گذار سنی از نوجوانی بنگریم خواهیم دید که در سنین بلوغ، بیشترین نوسانات یادگیری ملاحظه می شود.
5- عوامل ناشی از دوران بارداری مادر، بررسی های انجام شده برخی از محققان نشان می دهد که عدم تاسب نوع خون مادر با جنین و اختلالات در ترشحات داخلی مادر در زمان تغذیه جنین، قرار گرفتن در برابر اشعه ها خصوصاً اشعه های تعیین جنسیت، همچنین عوارض ناشی از استفاده داروهای تجویزی در این دوران می تواند در بروز اختلالات یادگیری کودک موثر باشد.
6- عوامل ناشی از زایمان های غیر عادی، تقریباً همگی نوزادانی که کمتر از نه ماهگی متولد می شوند ویا اینکه دچار کم وزنی هنگام تولد هستند، ویا موارد غیر عادی دیگر نظیرتولددوقلو ها، ویا تولد با پا، دچار اختلالات یادگیری حسابی ویا کلامی می شوند. البته میزان این اختلالات بسیار کم و در سنین بالاتر کم اهمیت جلوه می کند.
7- عواملی نیز بعد از تولد نوزاد موجود است، که به اختلالات یادگیری تاثیر می گذارند،این عوامل عبارتند از مسمومیت سرب،نارسایی تغذیه مانند شیر نداشتن مادر بعد از زایمان و محرومیتهای بهداشتی و محیطی دیگر.
انواع اختلالات یادگیری
اختلالات منحصر به اختلال در ریاضی (حساب) نیست ممکن است عوامل ذکر شده در فوق منجر به بروز اختلالاتی نظیر اختلال در زبان گفتاری، اختلال در زبان نوشتاری، اختلال در خواندن و یا ترکیبی از اختلالات ذکر شده در دورانی خواص از زندگی(کودکی،نوجوانی،جوانی) ویا یکی از این اختلالات در مدت های بسیاری همپوشی بوجود آید.
ارائه راهبردها در جهت درمان
تلاشهای انجام شده، در ارائه راهبردها و درمان انواع اختلالات را می توان به سه دسته زیرکه از عوامل بروز آن منشاء می گیرند تقسیم بندی کرد.
1- فرضیه نقص جزیی در مغز، این فرضیه با ارزیابی مسائل فرض شده، نقص زیستی را روی میز کار قرار می دهد و با نگرشهای "ادراکی –حرکتی" به درمان این نقایص بر می آید. از جمله توصیه های این راهبرد در نظام آموزشی ما توصیه به تدریس ریاضیات در ابتدای صبح و ساعات نزدیک به خواب است چرا که این فرضیه خواب را ترمیم کننده نقاط عصبی آسیب دیده در مدت زمان بیداری تعریف می کند.
جروم سیگل پروفسور روانپزشکی و عضو "انسنیتو پژوهش مغز" در دانشگاه کالیفرنیا اعتقاد دارد: "خواب غیر رم (nrem) فرصتی را برای باز سازی سلول های آسیب دیده به دنبال یک روز فعالیت سوخت و ساز بدن فراهم می آورد." شاید با استناد به این نظر است که نظام آموزشی ما می خواهد در ابتدای صبح به آموزش ریاضی بپردازد، چرا که می داند با سلولهای بازسازی شده مغزی اختلالات در یادگیری را کاهش می دهد. اما باید گفت که در برخی موارد این توصیه توانمند نبوده بلکه موجبات اختلال بیشتر را فراهم آورده باشد. چرا که پروفسور جیم هورن از دانشگاه نوبلر که ویراستار یکی از دو نشریه بین الملی است که موضوع خواب را پی گیری می کند، مخالف این نظر را دارد او در جایی می نویسد:"شواهد اندکی وجود دارد حاکی از این که سلولهای بدن صرف نظر از مغز اقدام به ترمیم خویش در طول دوره خواب کنند. تمام شواهد نشان می دهند که سلول ها در طول بیداری به همان خوبی دوره خواب آسیب ها را ترمیم می کنند."پس تدریس در ابتدای روز نیز نمی تواند تاثیری داشته باشد. نکته جالب توجه این است که ما نمی توانیم به مید ترمیم نقایص سلولی و اقدامات درون جسمی، برنامه ای را ترتیب دهیم. اما سرعت ترمیم را می توانیم با فکر کردن به حل مسائل و مشکلات پیش بگیریم.
آنتونی رابینز در مجموعه بسوی کامیابی به اعجاز سئوال می پردازد که اینجانب در مقاله ای دیگر موسوم به "آموزش ریاضی وپرورش فکر" که کتاب آن در دست تهیه است از نیروی پرسش بعنوان یک عملگر قوی تغییر شخصیت یاد شد، واقعیت دیگری که در آن مقاله گفته شده قدرت هیپنوتیزور مسائل مختلف ریاضی است. و اثبات این دو مطلب طی آن مقاله بود.
آری هیپنوتیزم و در درجه ای خود هیپنوتیزم می تواند گره های خاص افکار را تا مرز آسیبهای مغزی پیش ببرد و درمان کند. و با استناد به همان گفته ها استفاده از مسائلی که جواب بدیهی دارند، اثبات ویا محاسبه مسائل کوچک نیز می تواند در بیداری و با قبول فرض " پویایی ذهنی" در خواب نیز کار آمد و کار ساز باشد و سرعت ترمیم سلولهای آسیب دیده را افزایش دهد. و اختلالات یادگیری ریاضی را تا حدی
کاهش دهد. استفاده از تخته سیاه زمان حل تمرینات و استفاده از الگوی ذهنی "همگامی و هدایت" در حل تمرینات روی تخته،هماهنگی حرکت و ادراک دیداری حل معما از نمونه های روش درمانی " دیداری –حرکتی فراستیگ" است که در نظام آموزش ما همه روزه شاید در انواع مختلف آن صورت می پذیرد.
2- عوامل بیوشیمی، برخی متخصصان که عوامل بیوشیمی را باعث بروز این نوع اختلالات می دانند، معتقدند که که باید به این دسته از دانش آموزان به طور آزمایش هم که شده دارو تجویز کرد. با این حال تجارب حاصل ای این اعتقاد اندک است. "مگا ویتامین درمانی " که توسط کووت برای درمان این اختلالات پیشنهاد شد. بر استفاده از ویتامینها تا هزار برابر مورد نیاز بدن دلالت دارد. این راهبرد نیز ضمن تاثیرات بیوشیمی که دارد. نوعی استناد به نظریه تلقینی هیپنوتیزم است. که در نظام آموزشی ما به استفاده از مواد قندی به سبب داشتن گلکوزهای موجود در فراوردهایی از این دست و مشتقات فسفری مورد توجه بوده، که تاثیرات قابل توجه و قابل استنادی در دست نیست.
3- عوامل محیطی، راهبردی دیگر که متاثر از عوامل محیطی در نظر گرفتن امکانات بیشتر تحصیلی و آموزشی ویژه برای دانش آموزان است، مثلاً استفاده از اتاق مرجع یا کلاسهای ویزه که در نظام آموزش ما با ارائه کلاسهای جبرانی درس ریاضی حاصل شد، که تاثیرات مفید و قابل استناد آن را می توان به کلاسهای کمک آموزشی موجود، سپرد اما نکته قابل توجه در این خصوص نداشتن توجیه اقتصادی برای نظام آموزشی انتفاعی است. ارائه روشهایی از این دست، در نظام طبقاتی موجود جامعه ما، برا ی اقشار فرو دست امکان پذیر نیست، اقشار فرا دستی و در بعد بالاتر اقشار بالا دستی نیز، ممکن است توجیه خاص اقتصادی در این زمینه را به دلیل وجود نداشتن زمینه های اشتغال و درآمد، نادیده بگیرند.
راهبردهای نوین
بخش عظیمی از اختلالات یادگیری ریاضی را می توان در بی توجهی به دستاوردهای آموزشی معاصر دانست، روشهایی که توسط دانشمندانی چون: راوارکی،1995؛ تیساتسانیا، 1997 که مبتنی بر تاثیرات نامطلوب بر ارتباطات اجتماعی است و تاکید بر گروهبندی است.و یا بریسلاو، 2000؛دالن و همکاران،2006؛ایسر وتیلمن،2001؛ جیمسون،2006،هیلیگس فورد و ورئوفسکی،2004؛وانگ،2007؛ که مبتنی هستند بر حالتهای ADHD اختلال بیش فعالی همرا به نقص توجه و اختلال های رفتاری و نا توانایی های حسی با استفاده از کلنیک های درمانی در جهت درمان بیماری های شناخته شده ای چون بیماری های سلول های داسی شکل، دیابتها، کم وزنی در هنگام تولد، درمان مشکلات قلبی نئوناتال، و جلوگیری از تسریع تخریب سلولها در سرطانهای خونی، درمان تورم غدد لنفاوی حاد و هیدرو سفال ها می شود اختلالات یادگیری را که منشاء زیستی عصبی دارند را کاهش داد و نیز کاهش مشکلات اجتماعی، مبتلایان به اختلالات یادگیری ریاضی ناشی از اضطرابها و افسردگی ها در سنین رشد و جوانی را کاهش داد. و نیز شای ویتز و همکاران،2002؛ وولف وهمکارانش،2000؛ که ضمن استفاده از پردازش صدا شناسی و نامگذاری سریع اتوماتیک، سرعت روخوانی و یا هجی کلمات و فرمولهای به دست آمده را مورد نظر قرار می دهند، و باز کیبی و همکارانش،2003؛ که مهرتهای خواندن را پیش بینی می کردند، ادن و همکارانش که در سال،1996؛ استراتژی را برای افراد بصری مورد توجه قرار دادند، ویا نگاهی به تحقیقات هکت و همکارانش در سال2001؛ که معلوم می کند اختلالات یادگیری از انواع مختلف عملکرد غیر عادی مغز در افراد مختلف روی محاسبات و حل مساله تاثیر می گذارد، آنها اعتقاد دارند که تحقیق اختلال ریاضی که از تصویر عصبی استفاده می کند انواع نا کار آمدی مغز را اثبات می کند و این آموزش را به استفاده بیشتر از دستگاهای محاسباتی نظیر ماشین حساب و رایانه سوق می دهد، پونسکی،2007؛ که اعتقاد دارد اندازه گیری پاسخ ها برای مداخله و رویکردهای تشخیصی متداول آمریکا نمی تواند جانشین یک ارزشیابی عصب روان شناختی جامع شود، اطلاعات پایه ای در ربطه با توانایی دیداری کلامی می تواند از یک آزمون جامع هوشی (IQ) تفسیر شده و توسط یک متخصص به منظور گروهبندی های کار آمد به دست آید.
یک اختلال یادگیری یک اختلال مزمن ودر بعضی موارد مادام العمر است،نکته قابل عنوان اثرات یک مبتلا به اختلال در دیگر افراد است، که می تواند مخرب باشد، لذا راهبردهای نوین باید مبتنی بر آخرین دستاوردهای علمی بنیان نهاده شود. در اینجا به ذکر مواردی که لازم می دانم و تا کنون به انجام نرسیده است اشاره می کنم.
1- به منظور کشف افراد مبتلا به اختلالات یادگیری ریاضی، در کنار یک آزمون هوشی جامع(IQ) حضور یک یک متخصص این امر در مراکز آموزشی لازم است، تا بتواند کاهش ویا افزایش اختلالات را ضمن روشهای نوین تدریس، اندازه گیری و برنامه ریزی های لازم را به منظور گروهبندی های طبق بازه های شخصیت به انجام رساند.
2- استفاده از کلینیکهای ویژه و گزارشهای پزشکی آنها در موارد خاص، می تواند متخصصان آموزشی را یاری رساند، تا موارد افسردگی و اضظراب را شناسایی و به زمان های لازم استراتژی های آموزشی مشخص را به کار برند.(ر.ج به مقاله "آموزش ریاضی و پرورش فکر")
3- تجهیز کلاسهای آموزشی به رایانه برای هر دانش آموز و استفاده از بسته های آموزشی سمعی، بصری و دست سازه های آموزشی (الگوهای لمسی)، ایجاد لوازم لازم به منظور باز آفرینی هندسی ویا نرم افزارهای تخصصی ریاضی برای مقاطع مختلف متوسطه، در ارائه ریاضیات پیشرفته ضمن استفاده از تدریس انتزاعی بدون استفاده از رایانه ها برای پرورش تفکر، صرف وقت بیشتر برای حل مسائل در کلاس درس و استفاده از این روند، در زمانهای آغازین و پایانی هر جلسه درس از اقدامات لازم و پر اهمیت دنیای امروز است.
4- ایجاد مسابقات علمی بیشتر ریاضی و رسمیت بخشیدن بیشتر به مسابقات ریاضی، المپیادها و یا آزمونهای مبحثی بطور مثال یک امتحان بزرگ سراسری برای حل مسائل انتگرال گیری، و تجزیه اتحادها و این قبیل بصورت اینترنتی در کلاسهایی که تجهیز شده اند.
5- ایجاد ارتباط بیشتر خانه و مدرسه در خصوص اطلاع رسانی وضعیت علمی دانش آموزان به خانواده ها، از طریق پست الکترونیکیEmail)) ویا تدارک دیدن یک برنامه نرم افزاری در این خصوص که لازم می نماید.
6- ایجاد سرفصلهای مرحله ای در آموزش مفاهیم که شاید سرشت آموزشی ریاضی بیشتر از هر درسی این امر را در خود دارد، به عنوان مثال اگر دانش آموزی جدول ضرب را نیا موزد نمی تواند مبحث تقسیم را فرا بگیرد، پس به منظور کاهش اختلالات یادگیری توصیه می شود تا یک مرحله(مثل جدول ضرب) آموخته نشده دانش آموز حق ورود به مبحث بعدی(مثل تقسیم) را نخواهد داشت. این مضمون درست مانند برنامه ریزی بازیهای کامپیوتری باشد که تا یک مرحله به انجام نرسد به مرحله بعد نخواهید رفت.
جمع بندی
اختلالات یادگیری ریاضی با توجه به عواملی که ذکر شد، یا ریشه وراثتی ویا بیوشیمی و یا ناشی از عواملی غیر ارادی بودند. اما عوامل آموزشی بخش عمده این اختلالات را به عهده دارند، نادیده گرفتن علم کلام (زبان شناسی) و تیپهای شخصیت یا بازه های شخصیت نیز می تواند باعث ایجاد اختلالاتی در دانش آموزان شود، اما ارائه راهبردهای نوین که با توجه به معلومات مدیریتی و روانکاوی و آموزشی و حتی زیستی تعریف شده اند می توان اختلالات مربوط به یادگیری ریاضی را به حداقل رساند.
منابع و ماخذ
1- باندلر، ریچارد- مجرد زاده کرمانی، هومن- جادوی کامیابی(فرایند تغییر)- نشر راه بین- 1380
2- بلانچارت، کن- فرهنگ شهروز- قدرت مدیریت ویل دان- نشر توسعه آموزش- 1385
3- رابینز، آنتونی- مجرد زاده کرمانی،مهدی- نیروی بیکران- نشر راه بین- 1384
4- بلقان آبادی، مصطفی- اختلالات یادگیری تازه ها-نشریه اندیشه خانواده – شماره 13و14
5- سی، کریستینا رایت- امامی، محمدی-اختلال یادگیری در ریاضیات-مجله استثنایی-شماره 48و49
6- اچ ایلوارد، الیزابت و اربراون، فرانک- برادری، رضا-تشخیص وساماندهی ناتوانی های یادگیری-نشر سازمان آ. پ استثنایی- چاپ اول 1377
7- تبریزی، مصطفی-درمان اختلالات خواندن- انتشارات گفتمان خلاق-چاپ اول1380
8- دلاکاتو، کارل-سرحدی زاده، فاطمه-اختلال خواندن- چاپخانه پرتو-چاپ اول1368
9- والاس، جرالد و امک لافلین، جیمز- منشی طوسی، تقی-ناتوانیهای یادگیری مفاهیم و ویژگیها- نشر آستان قدس رضوی، چاپ سوم 1373
