چکیده
مسأله مدیریت کلاس از دیرباز به مثابه پیچیدهترین موضوع شناخته شده است، تشکیل و ادارهی کلاس درس با 30 نفر دانشآموز یا بیشتر از وقت گیرترین و حساسترین فعالیتهای حرفهای یک معلم میباشد. دلیل این پیچیدگی را میتوان تغییرات و تحولات و تفاوتهای فردی هر یک از فراگیران دانست، اما آیا جادوی خاصی وجود دارد که بعضی از معلمان را قادر میسازد تا به محض رسیدن آشوب را آرام سازند و با یک نگاه بدرفتاری را فرونشانند و کلاس را با کار مثبت و با برنامههای شاد فعال نمایند؟
مطالعاتی که درباره مدیریت کلاس صورت گرفته به مهارتهای خاصی که معلمان کارآمد از خود نشان دادهاند توجه دارد. اهمیت سازماندهی کلاس و برنامهریزی در تدریس بیشتر از اهمیت مدیریت کلاس نیست، رعایت اصول مدیریت و در نظر گرفتن قوانین مشخص، ایجاد رابطهی مناسب با فراگیران، توجه به تفاوتهای فردی آنان و تدریس فعال و... از نکات مهم در اداره کلاس میباشد.
یکی از عمدهترین مسائلی که از دیرباز در امر تعلیم و تربیت مهم به نظر میرسد، مدیریت کلاس و راههای برقراری ارتباط با دانشآموزان میباشد. مدیریت کلاس درس، ادارهی دانشآموزان از طریق به کارگیری کارکردهای مدیریت آموزشی: یعنی برنامهریزی، سازماندهی، هدایت و رهبری، نظارت وکنترل وارزشیابی جهت تحقق اهداف آموزش میباشد. فراگیران دارای تفاوتهای فردی زیادی هستند. معلم باید با شناخت علایق و استعدادها با دانشآموزان ارتباط برقرار نماید در ادارهی کلاس موفق باشد. در این مقاله سعی شده است شیوه های مدیریت کلاس و راههای برقراری با فراگیران مورد بررسی قرار گیرد، زیرا همهی جوامع انسانی انتظار دارند که مدرسه در کودکان آنان تغییرات مثبتی ایجاد نماید تا آنها قدرت استدلال، نقادی و حضور در جامعه را پیدا نمایند. بنابراین معلم به مثابه برنامهریز نظام کلاس درس باید با توانایی، دانایی و خلاقیت خاص خود فراگیران را یاری دهد تا در امور مختلف زندگی موفق باشند.
مدیریت کلاس چیست؟
منظور از مدیریت کلاس درس، طیف وسیعی از تکنیکها و روشهایی است که برای تسهیل در امر آموزش، بالا بردن مدت زمان یادگیری، ایجاد و تداوم فضایی دلپذیر و خوشایند در کلاس، ممانعت از رفتارهای نابسامان و خلل آفرین و حاکمیت نظم و انضباط بر کلاس، به کار برده میشود. این تکنیکها متضمن مهارتهای ارتباطی، مدیریتی و تدابیر آموزشی است (مشایخی، 1383).
برخورد معقول با نظام اجتماعی کلاس، تسلط در طراحی آموزشی، توجه به تفاوتهای فردی و آمادگی برای تدریس قبل از ورود به کلاس از جمله عوامل مهم و مؤثر در رسیدن به هدفهای تربیتی به شمار میآیند. در این میان مدیریت کلاس درس از اهمیت بسزایی
برخوردار است و عواملی از قبیل تنظیم برنامه درسی، سازماندهی مراحل کار و منابع، سازماندهی به منظور افزایش کارایی، نظارت بر پیشرفت دانشآموزان و پیش بینی احتمالی را شامل میشود (صفوی، 1371). دیوک، مدیریت کلاس را تهیه تدارکات و اتخاذ شیوههای لازم برای ایجاد و حفظ محیط اثر بخش تعریف میکند. (دیوک، 1980).
عناصر مؤثر بر مدیریت کلاس:
1 برنامهریزی: معلمانی که طرح را به صورت صریح و روشن بیان میکنند و به اجرا در میآورند، برنامهریزان موفقی هستند و ارزش آن را درک میکنند. (والش،[2]1992).
2 وضع قوانین ساده و مؤثر: هدف قوانین مدرسه و کلاس، افزایش پیشرفت اجتماعی وعلمی دانشآموزان است (کانجلوسی،[3]1990). معلمان به فراگیران یاد میدهند که چطور به قوانین عمل کنند وعمل به آن را ادامه دهند.
3 بازخورد مثبت در آغاز کار: معلمان موفق شیوههای تدریس و کنترل کلاس را در آغاز سال تحصیلی با دانشآموزانشان به بحث وتبادل نظر میگذارند و فرصتهایی را فراهم میکنند تا دانشآموزان قوانین را با سؤال در مورد آنها خوب بفهمند (لومباردی،[4]1992، تاوبر،[5]1990)
4 جهتدهی روشن و واضح: این نکته یکی از مهمترین عملکردهای معلم است (لانگ،[6]1985). اگر چه جهتدهیهای آموزشی یا روشهای کلاسی باید مختصر و واضح باشند ولی با توجه به اهمیت آنها باید مثبت باشند. جهت دهی منفی باعث ایجاد روحیه شکست در دانشآموزان میشود.
5 تصویرسازی، سازماندهی و کنترل کلاس: دو جنبه در مرتب سازی کلاس از همه مهمتر است الف) توانایی و تسلط دید معلم به طوری که همهی دانشآموزان را در هر زمان ببیند ب) بهبود وضعیت رفت و آمد در کلاس تا معلم بتواند به سادگی با حرکت به موقع از بسیاری مشکلات جلوگیری کند. بنابراین بهتر است نیمکتها بصورت (U) شکل یا دایرهای چیده شوند.
6 ثبت نمرات و امتیازات: هر معلمی این وظیفه را دارد و معلم برای منصف بودن، منطقی بودن و با ثبات بودن نیازمند به روش منظم برای ثبت و نگهداری اطلاعات و نمرات دارد. (نصرآبادی و نوروزی، 1382).
اصول مدیریت کلاسی
1 امکان فعالیتهای یادگیری معنادار را فراهم سازید: یک عامل مهم برای پیدا کردن فعالیتهای با معنا بدست آوردن اطلاعات لازم از دانشآموزان، علاقهها، روش فکری ومیزان آمادگی آنان است.
2 کلاس را به محیط حمایت کننده تبدیل کنید: کلاس باید محیطی باشد که در آن، به نیازهای زیستی، ایمنی، تعلق و احترام به نفس در حد اعلای ممکن پاسخ داده شود.
3 برای یادگیری موفقیتآمیز، فرصتهای لازم را فراهم آورید: همهی دانشآموزان باید امکان تجربه موفقیت رادر کلاس داشته باشند، این تجربه ممکن است از سهیمشدن در کار تا پیشرفت در درسی خاص تغییر کند.
4 به دانشآموزان کمک کنید، هدفهای مربوط به اصلاح خود را تعریف کنند: هدفهایی که دانشآموزان انتخاب میکنند در رفتار موفقیتآمیز آنان تأثیر دارد. احتمال بروز رفتارهای سازنده و دانشآموزانی که هدفهای مربوط به اصلاح خود را دنبال میکنند، بسیار بیشتر از آنهایی است که فقط در پی هدفهای عملی کلاس هستند.
5 دربارهی نتایج کار، اطلاعات لازم را در اختیار دانشآموزان بگذارید: گفتن نتایج کار توسط معلمان، با موفقیت دانشآموزان رابطه نزدیک دارد. زیرا آنها دربارهی خود و رابطه با کارهایشان داوری میکنند و کارهایشان را تحلیل میکنند.
6 دانشآموزان را در تصمیم گیری شرکت دهید: دانشآموزان نیاز دارند که احساس کنند در مورد کارهایی که انجام میدهند مختارند، اگر مدیریت کلاس ضعیف باشد، آنها احساس میکنند که در مورد یادگیری خود اختیار ندارند.
7 برای روزهای «بد» برنامهریزی کنید: گاهی موفقترین معلمان نیز با وجود برنامهریزی از تدریس باز میمانند، در این صورت با یک پیش برنامه کلی و با معنا برای مواقع اضطراری میتوان دانشآموزان را کاملاً مشغول کرد.
8 رفتارهای مناسب را تقویت کنید: با تقویت رفتار مناسب میتوان از بروز رفتار نامناسب جلوگیری کرد. معیار مدیریت موفق در کلاس پرهیز از مشکلات است نه صرفاً برخورد با رفتارهای نامناسب. (اسماعیلینسب، 1383)
چهار قانون مدیریت کلاس
1 آنها را وارد کنید: این قانون سه مرحله دارد. الف) خوش آمد گفتن، معلم با حضور خود قبل از ورود شاگردان نقش میزبان را اجرا میکند ب) نشستن، ترتیب نشستن براساس نوع درس، سن دانشآموزان و ماهیت فعالیت آموزشی متفاوت خواهد بود. ج) شروع کردن، شروع درس بطور یکنواخت و بدون معطلی نه تنها به ساعت و ترتیب ورود دانشآموزان بستگی دارد، بلکه به آمادگی ذهنی آنان نیز وابسته است.
2 آنها را رها کنید: گری و ریچر [7] (1988) مطرح میکنند که «ساختار پایان درس به دنبال احساسی آرامشی که از تمام شدن آن حاصل میشود براحتی پایان یافته تلقی میشود». بنابراین معلمان باید در مرحله نتیجه گیری از درس وتعطیل کردن، کلاس را مدنظر قرار دهند. زیرا اگر یک جلسهی سودمند، با سر و صدا، هرج و مرج و فشارهایی خاتمه یابد، اثر پایدار تجربه یادگیری مفید از دست رفته و توسعه روابط مطلوب میان معلم و کلاس ضایع میشود.
3 پیشرفت در آن: «آن» به بخش اصلی درس، ماهیت، محتوا و سبک ارائه محتوای درس دلالت میکند، احساس اعتماد به نفس در شاگردان و شایستگی در موضوع درسی خاص، تا حد زیادی به توانایی معلم جهت پیشروی در درس بستگی دارد. مشکلات یادگیری و مسائل رفتاری حاصل از آن اغلب به دلیل اینکه محتوای درس با توانایی شاگردان مطابقت ندارد، ایجاد میشود. از سبک ارتباط مردم با یکدیگر، روابط مثبت توسعه مییابد.
4 همگامی با آنان: معلمان روابط شخصی پسندیده با دانشآموزان خویش را از طریق پروراندن اعتماد متقابل توسعه میدهند. برای اینکه این امر بنحو مؤثری انجام شود لازم است معلمان نسبت به هر دانشآموز بعنوان یک فرد، آگاهی داشته و نسبت به کلاس بعنوان یک مجموعه حساس باشند. (صباغیان، 1375)