رابطه یادگیری مشارکتی با پیشرفت تحصیلی

اهمیت یادگیری مشارکتی

اهمیت یادگیری مشارکتی فراتر از بهبود آموزش، افزایش پیشرفت دانش آموزان و مولدتر کردن کار معلمان است، اگر چه این فعالیتها نیز در جای خود بسیار ارزشمند هستند. همکاری برای انسانها همانند نفس کشیدن دارای اهمیت می باشد. توانایی مشارکت با دیگران، سنگ بنای خانواده های پایدار، موفقیت شغلی، عضویت موفق در گروهها، ارزشها و عقاید مهم، دوستی ها و انجام وظیفه کردن در برابر جامعه است. اگر دانش آموزی نتواند دانش و مهارتهای خود را در تعامل با دیگران به کار برد، دانش و مهارتش برای او هیچ فایدهای نخواهند داشت. اگر یک مهندس، منشی، حسابدار معلم یا مکانیک از مهارتهای مشارکتی الزم برای کاربرد دانش و مهارتهای فنی خود در ارتباط با همکاران، خانواده و جامعه و دوستان نتواند بهره مند شوند، تربیت چنین فردی بیهوده خواهد بود. منطقی ترین روش برای تأکید بر کاربرد مهارتهای مشارکتی در موقعیتهای کاری، سازمان دهی بخش اساسی موقعیتهای یادگیری تحصیلی به طور مشارکتی است. در این صورت دانش آموزان با بهره گیری از کار مشارکتی با همکالسان خود خواهند توانست مهارتها و دانش فنی الزم را در موقعیتهای عملی آتی بیاموزند. هیچ چیز برای یک فرد مهم تر از آموختن به کارگیری دانش خود در تعامالت مشارکتی با دیگران نیست)جانسون و جانسون،1980.) آموزش علوم، شیوه کسب اطالعات و به روز کردن و پردازش آن ها است. به عبارت دیگر عالوه بر این که اطالعات، فعالیتهای علمی،ارزشها و فرهنگ اجتماعی را شامل است، راه به دست آوردن اطالعات، ارزشها و فرهنگ اجتماعی را از طریق انواع فعالیتهای علمی توسط فرد یا با کمک دیگران و با استفاده از یافته های دیگران و سپس آزمایش مجدد برای دستیابی به آن یافته ها شامل می شود. لذا، آموزش علوم عالوه بر علم راه به دست آوردن علم را نیز شامل می شود)هارلن، 1.)1388 چون وظیفه اصلی و اساسی معلم در تدریس راهنمایی دانش آموزان برای یادگیری است. لذا او باید با استفاده از شیوههای گوناگون در موقعیتهای مختلف، دانش آموزان را فعاالنه با مطالب مورد مطالعه و موقعیتهای یادگیری درگیر نماید. مشارکت دانش آموزان در فرایند یادگیری آنقدر مهم است که بعضی از متخصصین تعلیم و تربیت میزان مشارکت دانش آموزان در فعالیتهای یادگیری را به عنوان مالکی برای ارزیابی معلمین مطرح نمودهاند. پیشرفت تحصیلی یکی از عواملی است که از یادگیری تأثیر می پذیرد. مطالعه عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی مسأله پیچیده ای است، چرا که آن یک عنصر چند بعدی است و به گونهای بسیار ظریف به رشد جسمی، اجتماعی، شناختی و عاطفی دانش آموزان مربوط است. بسیاری از پژوهشگران روی تأثیر تواناییهای ذهنی و شناختی بر پیشرفت تحصیلی تأکید می کردند اما به مرور زمان مشخص شد که، هر چند تواناییهای ذهنی و شناختی تا اندازه ای با پیشرفت تحصیلی رابطه دارند و تا حدود زیادی پیشرفت تحصیلی را پیشبینی می کنند، اما تنها کلید پیش بینی موفقیت تحصیلی نیستند. بدیهی است با توجه به تغییرات سریعی که در علوم رخ می دهد، دانش آموزان ما نیازمند روشهایی هستند که از طریق آنها به مهارتهای یادگیری دست یابند تا خود بتوانند علوم را بهتر و سریع تر و همگام با پیشرفتها بیاموزند.)شعبانی،1384.)

از آموزش چه انتظاری داریم؟

آموزش فرایندی است که موجب یادگیری، و یادگیری موجب تغییر در رفتار، نگرش و شیوه تفکر می شود. با توجه به این تأثیر یادگیری، آموزش را باید امری جدی تلقی کرد. از این رو، مسئولیت نظام آموزشی و استادان در این زمینه بسیار سنگین است. از آنجایی که هر نوع آموزشی یادگیری را به دنبال ندارد, در این زمینه مطالعه و پژوهشهای زیادی صورت گرفته و راهکارهایی برای اثر بخش کردن آموزش پیشنهاد شده است. نتایج پژوهشها حکایت از این واقعیت دارد که تنها استفاده از روش سخنرانی برای دانشجویان یادگیری را به دنبال ندارد. در این روش, از دانشجویان انتظار می رود که تنها از 13% توانایی خود)حس شنوایی(بهره بگیرند. دانشجویان با پیشینههای مختلف آموزشی، فکری، سلیقهها و توانائیها, به یک میزان از یک موقعیت آموزشی بهره نخواهند گرفت. افزون بر آن, در دنیای متکی بر اطالعات, که بخش زیادی از منابع اطالعاتی مورد نیاز به صورت الکترونیکی تولید می شود, نمی توان فقط از همان روش سنتی که علوم و فنون را به ما آموختند, برای آموزش استفاده کرد.

مفهوم یادگیری مشارکتی

روش مشارکتی سابقه ای طوالنی دارد، اما توسعه برنامه های آموزشی و پژوهش مداری 2،که روش مشارکتی را برنامه ریزی و مورد آزمون قرار داده است، تقریبا از اوایل سال 1970 آغاز شده است. این رویکرد حاصل اندیشه نظریه پردازان و محققانی است که می خواستند به نحوه یادگیری کودکان از تجربه پی ببرند. آنها با این اندیشه که دانش آموزان باید منفعل و تحت تسلط معلم باشند، شدیدا مخالف بودند. این دسته از صاحبنظران معتقدند که تجربه بیشترین نقش را در فرآیند یادگیری دارد، به شرطی که همراه با تجزیه و تحلیل منظم و منطقی باشد) شعبانی، 1385.) روش مشارکتی نوعی از فعالیتهای آموزشی است که ویژگی های خاص خود را دارد. دو عامل تآثیر گذار در تمام روش های مشارکتی وجود دارند که عبارتند از ساخت مشوق مشارکتی 3و ساخت وظیفه مشارکتی4.منظور از ساخت مشوق مشارکتی این است که دانش آموزانی که به صورت مشارکتی فعالیت می کننددر دریافت پاداش به هم وابسته اند. یعنی همه آنها در موفقیتهای کسب شده شریک هستند. ساخت وظیفه مشارکتی موقعیتهایی هستند که در آن به دانش آموزان اجازه داده شده است که با هم بر روی بعضی از وظایف کار کنند، و کوششهای خود را به منظور دستیابی به اهداف آموزشی هماهنگ و همسان سازند) شعبانی، 1385.) یکی از اصول عمده فلسفه ساخت گرایان در تعلیم و تربیت، اهمیت دادن به محیط فعال یادگیری است. برای استفاده از یادگیری فعال بایستی کالس درس را در گروه های کوچکی از دانش آموزان که بتوانند به صورتی هماهنگ با یکدیگر کار کنند، راهبردهای یادگیری خود را غنی سازند و شرایطی را بوجود آورند که مشارکت در اطالعات و عمل امکان وقوع داشته باشد سازماندهی نمود

مفهوم پیشرفت تحصیلی

پیشرفت تحصیلی، یعنی اینکه سطوح مورد انتظار آموزش بر آورده شود وافزیش یادگیری سطح نمرات وقبولی دانش آموزان در دروس هر پایه تحصیلی را به دنبال داشته باشد. بنا به تعریف پیشرفت تحصیلی تسلط بر اطالعات و دانش های نظری در یک زمینه معین تعریف شده می باشد. پیشرفت تحصیلی یعنی اینکه فراگیران تا چه حد در رسیدن به اهداف دوره آموزش موفق بوده اند)سیف،1382.) اتکینسون5و همکاران)1998)پیشرفت تحصیلی را توانایی آموخته شده یا اکتسابی حاصل از دروس ارائه شده یا به عبارت دیگر توانایی آموخته شده یا اکتسابی فرد در موضوعات آموزشگاهی می دانند که به وسیله آزمون های استاندارد شده اندازه گیری می شو د. پیشرفت تحصیلی عبارتست از»معلومات یا مهارت اکتسابی عمومی یا خصوصی در موضوع های درسی که معموال آزمایش ها یا نشانه هایی را یا هر دو، که معلمان یا دانش آموزان وضع می کنند، اندازه گیری می شود)صالحی،1392.) اصطالح پیشرفت تحصیلی به تجلی جایگاه تحصیلی یک دانشآموز اشاره دارد.دربیان پیشرفت تحصیلی می گویند:»این اصطالح بهمقدار یادگیری آموزشگاهی فردبهصورتی که توسط آزمون های مختلف درس مانند حساب، هندسه و علوم و...سنجیده می شود، اشاره می کند. پس با توجه به تعاریف فوق می توان گفت که پیشرفت تحصیلی، اصطالحی است که به مقدار یادگیری و معلومات به دست آمده در فرآیند یاددهی که توسط آزمون های پیشرفت تحصیلی مورد سنجش و آموزش قرار گرفته، اشاره دارد و نهایتا براساس میزان پیشرفت حاصل شده می توان به قضاوت و تصمیم گیری پرداخت.

مشخصه های یادگیری مشارکتی

تمایز بین یادگیری مشارکتی با سایر فعالیتهایی که جنبه کار گروهی دارند تنها از طریق تعریف مشخصه های یادگیری مشارکتی امکان پذیر است. در این زمینه نظریه پردازان مختلف هر یک مشخصه هایی برای یادگیری مشارکتی ذکر کرده اند. - همبستگی مثبت فعالیتهای گروهی زمانی شکل همیاری به خود می گیرد که اعضای گروه همه باور کنند که موفقیت هریک، در گرو موفقیت فرد فرد اعضای گروه است. بنابر این برای تحقق هدفهای گروه، این همبستگی از راههای گوناگونی مانند: تقسیم کار، توزیع منابع آموزشی و تعیین نقش افراد در گروه امکان پذیر است. - مسئولیت فردی مسئولیت فردی به این معنی است که هریک از افراد، خود را موظف بداند در مورد تکالیف تعیین شده برای گروه، به خوبی مطالعه کند و آنها را انجام دهد تا یاد بگیرد. زیرا او مسئولیت آموزش سایر اعضای گروه را نیز بعهده دارد. بنابر این، تمام اعضای گروه تالش می کنند که تکالیف تعیین شده را هرچه بهتر انجام بدهند تا نسبت به مسئولیت آموزشی خود کوتاهی نکرده باشند. - تعامل چهره به چهره) کنش متقابل (در یادگیری به روش همیاری گروهی، پشتیبانی، تشویق و کمک همه افراد گروه به یکدیگر اهمیت زیادی دارد. این باور و اعتماد، عامل محرک فعالیتهای گروهی و مشوق تالشهای فردی در گروه است. از این رو، اعضای گروه را باید به مشارکت در بحث ها و تبادل نظر ها با یکدیگر تشویق کرد. - مهارتهای اجتماعی بخش مهم همیاری در یادگیری، آموزش مهارتهایی است که برای مشارکت مؤثر افراد در فعالیت های گروهی الزم است. معلم باید مهارتهای درون گروهی و مهارتهای اجتماعی از قبیل ارتباط اعضاء با یکدیگر را مشخص کند. برخی از این مهارت ها عبارت است از: پیگیری وظایف و پا به پای گروه حرکت کردن، فهمیدن پاسخ های گروه و موافقت آگاهانه افراد با آنها، احترام گذاشتن به نظریه های اعضای گروه، گوش دادن به فردی که در حال سخن گفتن در گروه است، آرام و مالیم حرف زدن در گروه، نقد و بررسی نظریه های ارائه شده به جای انتقاد از افراد و........ معلمان باید این مهارتها و نظایر آن را، که برای پرورش رفتارهای اجتماعی دانش آموزان ضروری است، به آنان آموزش دهند. - پردازش گروهی در پایان هر فعالیت گروهی به دانش آموزان فرصت داده شود نحوه همکاری و همیاری گروه خود را بررسی و تحلیل کنند و پس از ارزشیابی، طرحهایی نیز برای بهبود کار گروهی ارائه دهند)احدیان، آقازاده،1388.

بررسی پیشینه ی تحقیق پژوهش های داخلی

شیرازی پور)1395)در تحقیقی به بررسی اثر بخشی یادگیری مشارکتی بر پیشرفت تحصیلی درس ریاضی و رضایت از مدرسه دانش آموزان پسر ابتدایی شهر قم پرداخت. این پژوهش از نوع مطالعات نیمه آزمایشی بوده و در آن از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری شامل کلیه ی دانش آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی شهر قم به تعداد 1127 نفر می باشد. نمونه گیری براساس روش در دسترس که در آن از بین دانش آموزان پسر پایه پنجم مقطع ابتدایی شهر قم مشغول به تحصیل، 40 دانش آموز انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش)20 نفر(و کنترل)20 نفر(قرار گرفتند. ابزار این پژوهش دو پرسشنامه محقق ساخته، برای سنجش پیشرفت تحصیلی و سنجش رضایت از مدرسه بود که قبل و بعد از جلسات آموزشی توسط گروه نمونه تکمیل و به کمک نرم افزارspss19 مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفت. در مرحله نهایی داده ها ی حاصل با استفاده از آمار توصیفی و آزمون T نمونه مستقل و تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته و نتایج نشان داد: یادگیری مشارکتی بر پیشرفت تحصیلی درس ریاضی و رضایت از مدرسه تاثیرگذار است. یافته های تحقیق زارعی مقدم)1394،)نشان داد که روش تدریس و افزایش و کاهش عزت نفس دانش آموزان دختر و پسر، باعث افزایش و کاهش عملکرد آن ها شده است. نتایج این تحقیق فرضیه های مطرح شده مبنی بر اینکه که روش تدریس برای دانش آموزان دختر و پسر،می تواند باعث افزایش عملکرد آن ها شود و درنتیجه پیشرفت تحصیلی آنها را در پی داشته باشد تایید کرد. کرامتی)1381)در مطالعه ی تأثیر یادگیری مشارکتی بر رشد مهارت های اجتماعی و پیشرفت تحصیلی ریاضی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی شهر مشهد به این نتیجه رسیده است که روش یادگیری مشارکتی بر رشد مهارت های اجتماعی و پیشرفت تحصیلی تأثیر داشته است. او پیشنهاد کرده است که به منظور اجرای مؤثر روش یادگیری مشارکتی، همکاری نویسندگان کتاب های درسی، تصمیم گیرندگان آموزشی، معلمان و والدین ضروری است. پژوهشهای خارجی و بویل 6 گیلیز)2010)در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که یادگیری مشارکتی از جمله روشهای آموزشی نوین است 7 که در دهه های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.درکی از غیرشخصی بودن هدف گروه و نیاز به کمک و حمایت برای یادگیری یکدیگر را رشد می دهند که می تواند بر عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموز تاثیر مثبت و مستقیم بگذارد. 8 کرانک و مون)2009)در پژوهشهای خود نشان دادند که استفاده از روش ترکیبی در آموزش و استفاده از روشهای مشارکتی در مقایسه با به کارگیری هر یک از روش ها به تنهایی می تواند عالوه بر باال بردن سطح پیشرفت تحصیلی، در مفهوم خودپنداره ی دانش آموزان نیز تغییرات مثبت زیادی ایجاد کند.از جمله متغیرهای روانشناختی که به نظر میرسد از این روش تأثیرپذیرند خودکارآمدی و عزت نفس هستند) کالنتر قریشی،1393.) ویچر در مطالعه ای که در خصوص مقایسه روش یادگیری مشارکتی و سنتی انجام شد نشان داد که یادگیری مشارکتی، عزت نفس، میزان تمرکز روی تکالیف، لذت بردن از کالس و مدرسه و عشق به یادگیری را افزایش و وابستگی به معلم را کاهش می دهد)ویچر، 2008.))2001)نیز نشان داد دانش آموزانی که در گروه های یادگیری مشارکتی به یادگیری می پردازند، نسبت 9 مطالعه آنویوبازی به کسانی که به طور انفرادی یاد می گیرند، پیشرفت تحصیلی و احساس مسئولیت بیشتری دارند و نسبت به مدرسه نگرش مثبتی پیدا می کنند.)2000)تحت عنوان تاثیر سه رویکرد یادگیری مشارکتی سازمان یافته، یادگیری مشارکتی 10 در مطالعه تیلستون غیرسازمان یافته و یادگیری انفرادی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی، مشخص شد که در شرایط مشارکتی سازمان یافته، پیشرفت تحصیلی دانش آموزان 50 % بیشتر از شرایط انفرادی است. راهکارهای پیشنهادی مدیران مدارس باید برنامه های خاصی برای یادگیری مستمر دانش آموزان پیش بینی و اجرا نمایند، از جمله اقدامات و برنامه هایی که می توان از طریق آن موجبات ظهور و تقویت یادگیری مشارکتی را در مدارس فراهم ساخت. مدیران مدارس باید برای افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خود از اولیا کمک بگیرند و با توجه به نتایج پژوهش با تشکیل کالسهای آموزش خانواده در سطح مدارس به آگاه سازی اولیا برای باال بردن یادگیری مشارکتی دانش آموزان خود بکوشند. آشنا ساختن بیشتر دانش آموزان با مفاهیم یادگیری مشارکتی و ارتباط آن پیشرفت تحصیلی می تواند آنها را در شناخت توانایی های شناختی شان یاری رساند آشنا ساختن مربیان و معلمان با یادگیری مشارکتی، تا بدین طریق دانش آموزان را با به کارگیری روش های مختلف تدریس در کالس هدایت و راهنمایی کنند. مدیران ارشد سازمان جهت ارتقاء سطح پژوهش در سازمان ها تدابیری را اتخاذ نموده و کارکنان را به پژوهش و گفتگو تشویق نمایند، از جمله اقدامات و برنامه هایی که می توان از طریق آن موجبات ارتقاء سطح پژوهش در سازمان فراهم ساخت عبارتند از:موجود بودن امکاناتی مانند کتابخانه، آرشیو مجالت تخصصی و... به عنوان ابزار های سیستم اطالع رسانی و ترغیب کارکنان به کارهای پژوهشی، برگزاری همایش های مشترک، دعوت از پژوهشگران و اساتید، برگزاری سخنرانی ها و قرار دادن نتایج عملکرد این مؤسسات پژوهشی در اختیار کارکنان. متعهد کردن مدیریت عالی سازمان نسبت به پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، مدیران عالی سازمان آموزش و پرورش باید به مفهوم یادگیری مشارکتی حساس باشند و آن را به عنوان یکی عوامل عمده برای افزایش , پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در نظر بگیرند.

نتیجه گیری

یادگیری مشارکتی از جمله مفاهیم و سازه های مهم تربیتی است، که در بسیاری از کشورهای جهان از جوانب مختلف نظیر عملکرد تحصیلی و خودپنداری، مهارتهای اجتماعی و... مورد پژوهش و ارزیابی قرار گرفته اند. یادگیری مشارکتی روشی از آموزش و یادگیری است که در آن دانشآموزان در گروههای کوچک کار می کنند تا به اهداف آموزشی دست یابند؛ اهدافی که عمدتاً با فعالیتهای یادگیری مشخص می شود و دانشآموزان را به استدالل و مسئولیت پذیری فردی تشویق می کند و پیشرفت تحصیلی تسلط بر اطالعات و دانشهای نظری در یک زمینه معین تعریف شده می باشد. برای اینکه کودکان و نوجوانان بتوانند از حداکثر ظرفیت ذهنی و توانمندیهای بالقوهی فردی برخوردار شوند میبایست از نگرش مثبت نسبت به فرد و محیط اطراف و انگیزهای غنی برای تالش و کوشش بهرهمند شوند بیشک نوجوانانی که دارای روش مناسب یادگیری باشند، نسبت به همساالن خود در شرایط مشابه، پیشرفت تحصیلی و کارآیی بیشتری از خود نشان می دهند و نیز از بارزترین ویژگیهای صاحبان تفکر واگرا و افراد خالق، داشتن اعتماد به نفس و عزت نفس باالست. که اینها در گروه یادگیری مشارکتی تقویت شده است.

منابع:

1 -احدیان، محمد. اقازاده، محرم.)1378.)راهنمای روش های نوین تدریس. چاپ اول: نشر آییژ. 2 -سیف، علی اکبر.)1381)نظریه های سازندگی یادگیری و کاربرد آموزشی آن. فصلنامه علمی – پژوهشی تعلیم و تربیت، شماره 65 3 -شعبانی، حسن.) 1385.)مهارت های آموزشی روش ها و فنون تدریس. تهران: انتشارات سمت 4 -شیرازی پور, محمد، 1395،بررسی رابطه یادگیری مشارکتی با رضایت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مدارس ابتدایی شهر قم، نخستین همایش ملی برنامه ریزی و تحول نظام آموزشی، قم، دانشگاه پیام نور استان https://www.civilica.com/Paper-PDES01-PDES01_021.html،قم 5-کرامتی،محمدرضا.)1381.)مطالعه تأثیر یادگیری مشارکتی بر رشد مهارتهای اجتماعی و پیشرفت تحصیلی ریاضی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی شهر مشهد. تهران: مؤسسه پژوهشی برنامه ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی. 6 -کالنتر قریشی، منیر.)1393.)تأثیر روش آموزش تلفیقی یادگیری مشارکتی و یادگیری در حد تسلط بر خودکارامدی، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی، پایان نامه کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم تحقیقات تهران 7 -هارلن، وین.) 1388.)نگرشی نو بر آموزش علوم تجربی.)ترجمه شاهده سعیدی(.)1995.)تهران: انتشارات مدرسه.

8- Gillies, Robyn M. & Boyle Michael (2010). Teacher`s reflections on cooperative learning: Issues of Implementation.Teaching and Teacher Education, 26, 933- 940. 9-Johnson.D.and R.Johnson(2001).journal ofedu catinal/Resherch Ormrod, J.E.(1995). Educational psychology: principles and applications. Englewood Cliffs, n.J.: Merill 10-The Journal of Whicher, K.M., Nunnery, J.A (2008)." Cooperative learning in the classroom". Educational Research, Vol. 91. No. 1