نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش

توسعه اقتصادی-اجتماعی و به دنبال آن بسط فناوری های نوین برآیند اندیشه و عمل فرهنگ ملی است.ابتدا فرهنگ و اندیشه بسط می یابد، فرهنگ استفاده از فناورى گسترش می یابد و سپس در فرآیند تحول آن، نحوه ی کاربرد مؤثر از آن ها نیز آموخته می شود. معلمى که تا دیروز از برنامه هاى آموزش از طریق رایانه و یا برپایه ى رایانه استفاده می کرده است، امروزه به آسانى و در مدتى کوتاه، آموزش کار با اینترنت را مى بیند و آماده بهره گیری می شود. او در این آموزش کوتاه مدت با سازمان دهی محتوا در دنیای دیجیتال و چندرسانه ى آشنا مى شود. چاره کار این نیست که برای کسی که با رایانه آشنا نیست، از اهمیت فناورى سخن گوییم، در آن اغراق کنیم، آن را دواى درد همه ى عقب ماندگی ها و جبران همه ی عقب ماندگی ها و پاسخ همه ناکامی ها ی تاریخی بدانیم. هست؟

*مسلماً خیر. حالا اجازه بدهید سؤال دیگرى را مطرح کنم. شما با فرهنگ مردم ژاپن آشنایید. در ژاپن زندگى کرده اید و زبان و فرهنگ ژاپنى ها را می شناسید. ممکن است بگویید، چگونه فرهنگ کاربرد فناورى، در این کشور شکل گرفت؟

ببینید، به قول مانوئل کاستلز اصطلاح “جامعه اطلاعاتی” براى نخستین بار در ژاپن ابداع شد. به گفته او که پژوهشگر برجسته سایبر و جامعه سایبری است، این مفهوم در اساس از شرق به غرب رفته است. به پژوهش های ایشان در دوره ای که در دانشگاه هیتوتسو باشی در توکیو استاد مدعو بوده است نگاه کنید. همه وجوه زندگى ژاپنى ها، اداره، محل کار، مدرسه، دانشگاه، خانه، گردشگاه و خلاصه، همه جا گام به گام با رشد فناورى، رشد کرده است. ژاپنى ها می دانند چگونه از این فناورى استفاده کنند. آنها در اختیار داشتن آن را مایه مباهات و فخرفروشى نمى دانند بلکه به مزیت نسبی درازمدت آن می اندیشند. به نظر آنها ارزش افزوده فناوری اهیمت دارد. از سال ١٩٨٨ توسعه برنامه های آموزشى مبتنى بر اطلاعات و ارتباطات در ژاپن، سرعت بسیار یافت. تقریباً همه ی مدارس این کشور تا سال ٢٠٠5 از امکانات سخت افزارى و نرم افزاری داراى سرعت بالا، برخوردار شدند. همان طور که اشاره کردم، در ژاپن ابتدا فرهنگ و اندیشه ى تولید فن شکل گرفته و سپس در جریان این تحول به تدریج فرهنگ بهره ورى از فناورى در همه ی ابعاد زندگى به بهترین شکل متحول شده است. ژاپن بیش ترین روبات های کارخانه ای جهان را دارد، در به کار گیری از فناوری میکرو الکترونیک در جهان رتبه بالایی دارد. نوسازی فناوری ژاپن، پس از ایالات متحده امریکا رتبه ى دوم جهان را دارد. توسعه شهرهاى دیجیتالى مهم ترین ویژگى چنین فرهنگى است. ژاپن و آمریکا بزرگ ترین تولید کنندگان و مصرف کنندگان اطلاعات در جهان هستند. فراموش نکنیم که نوآورى زاده ی انسان توسعه یافته است. انسان توسعه یافته می تواند این ابزارها را با بهره ورى بالا به کار گیرد و گام به گام به رویش و زایش اندیشه و فن برسد. اگر شرایط زیستن با فناوری فراهم نباشد، رویش و زایشی در کار نیست. نگرش تزیینى به فناورى به هدف تبدیل می شود و البته سرانجام چنین نگرشى سرخوردگى و ناامیدى است.

*با توجه به شناختى که از جامعه خودمان دارید و با در نظر گرفتن این واقعیت ها، چه پیشنهادى براى به کار گرفتن و توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات در کشورمان دارید؟

باید پروژه تجهیز مدارس را با رایانه به پیش ببریم ولى هم زمان هم واقع بین هم باشیم که گسترش رایانه در مدارس و دانشگاه ها نیازمند برنامه هاى درسى مؤثر و محتواى آموزشی قابل استفاده براى معلم و دانش آموز است به علاوه باید توجه داشته باشیم که فرهنگ بهره گیرى، بهبود انتظارات از فناورى، واقع بینى، به دست آوردن پشتیبانى هاى اجتماعى براى گسترش فناورى و نیز آموزش والدین، همه از اهمیت برخوردارند. باید ابتدا به شبکه ی اینترنت دسترسى پیدا کنیم، سرعت را افزایش دهیم، فرهنگ استفاده و همزیستى را بیاموزیم و مهارت غواصى خود را بالا ببریم، حتماً آن ماهى ای که در پی اش هستیم در این اقیانوس پیدا خواهیم کرد. باید به آهستگى از مصرف کنندگی به تولیدکنندگى برسیم، چیزى براى عرضه داشته باشیم. اگرنه پس از ساعت ها پرواز، ناکام به آشیانه باز خواهیم گشت. این ناکامى ممکن است ما را در ادامه ی پرواز مأیوس کند. بدانیم که اگر فقط افزایش ضریب نفوذ اینترنت را در نظر داشته باشیم، اشتباه کرده ایم به یاد داشته باشیم که شبکه ی جهانی، دنیای تعامل، گفت و گو، یادگیرى، رقابت و تمرین مشارکت است.

*تلفیق فناورى هاى نوین با آموزش چگونه باید انجام شود؟

مشکل ما دقیقاً همین جاست. ما نیازمند بهبود تصویر خود از نقش فناورى و نحوه ی کمک آن به ما معلمان، دانش آموزان، سیاست گذاران و مدیران هستیم. در کتاب “سرزمین عجایب” می خوانیم که “اگر نمی دانید به کجا می روید، مهم نیست کدام راه را انتخاب می کنید”. فرآیند تلفیق فناورى با آموزش فعالیتى ساده، یک مرحله ای، مکانیکى و خطى نیست. این تلفیق، مستلزم مجموعه اى از تصمیم ها وفعالیت ها ى آگاهانه است و قبل از همه باید تحلیلى موشکافانه از اهداف و روندهاى اصلاحات آموزشى داشته باشیم. جسارت بازنگرى سیاست هاى آموزشى را داشته باشیم. بدون بازبینى راهبردهاى آموزشى هیچ مشکلى حل نمى شود. تولید سند آموزشى بدون جسارت بازنگرى و بازاندیشى راهبردها، سیاست ها و فرآیندهاى تصمیم سازى آموزشى، صرفاً نقل داستانهای موفق دیگران و آرزوهایى است که تمهیدى براى رسیدن بدانها وجود ندارد. تعیین هدف های کاربرد فناوری آموزشی، نکته مهم دیگرى است که باید در تلفیق برنامه هاى فناوری آموزشی در نظر داشته باشیم. بررسى فناورى های موجود، پیشینه کاربرد آن ها، نقش و نگاه معلمان به فناورى، سرمایه گذارى، همه در این امر اهمیت دارند. ارزشیابى و اصلاح مستمر روندى بسیار مهم است.

*براى توسعه ى فناورى اطلاعات و ارتباطات در آموزش چه توصیه‌اى دارید؟

نیاز جامعه آموزشی ما، تغییر از نتیجه گرایى به فرآیندگرایى است. ابتدا باید سخت کوش باشیم. گام به گام توسعه ی فناوری در آموزش را به پیش ببریم و به دشواری های راه هم آگاه باشیم. پیمودن این راه، مانند همه ی اصلاحات آموزشى در درازمدت امکان پذیر است و راهبردهاى مؤثرى مى خواهد. باید بر دودلى هاى خود فایق آییم. بدون داشتن چشم اندازها و رویکردهاى نوین و دیدگاه های نظری موثر، ناکام خواهیم ماند. خلاقیت معلمان راباید جدى بگیریم. بصیرت نظرى معلمان مان را افزایش دهیم، چون آنان هدایت دانش آموزان را برعهده دارند. به دانش آموزانمان اعتماد کنیم. آنان با سرعت با فناوریهای نوین همساز مى شوند. پژوهش را جدى بگیریم. یادگیرى از تجربه هاى دیگران و مرور و ترویج تجربه های موفق دیگران اهمیت فراوان دارد. تجربه هاى بومى، اعتماد به نفس بیش تری ایجاد مى کنند. اگر بتوانیم فرایند ی برای کیفیت بخشی تجربه های بومی و ترویج آن ها پیدا کنیم، خواهیم توانست توسعه فناورى در آموزش را با موانع کم تری به پیش ببریم. کتاب “فناورى براى آموزش” تجربه های هاى جهانى از این بومى سازى فرآیندها را ارائه مى کند. بپذیریم یا نپذیریم، فرقى نمی کند. چیزى که ثابت است، تغییر است. ما خواسته یا ناخواسته در گرداب بزرگى گرفتارها شده ایم؛ گردابى از تنوع رسانه ها و فناوری ها برای آموزش، برای کسب و کار، برای زندگی، برای تفریح، برای سیاست ورزی، برای مدیریت، برای پرورش حرفه ای و ….. براى شنا کردن در آن باید تکلیف خود را با اندیشه هاى بنیانگذار فن ها، روشن کنیم. طرحى نو دراندازیم، هویت خود را خوب بشناسیم، از این که فناورى را فقط تحسین کنیم، دست برداریم و بدانیم که این تحسین ها جای خالى بصیرت نظرى، سیاست هاى مؤثر، برنامه های هاى درسی اثر بخش، سازماندهى مؤثر محتوا و پرورش حرفه ای لازم برای اندیشه در مزیت نسبی آن را نمی گیرند. یاد گیری و آموزش را جدى بگیریم و در نظر داشته باشیم که فناورى ابزار است و باید به اندیشه ی تولید آنها بپردازیم.

آب ما را خواهد برد، اگر ندانیم چرا پاى در آن گذاشته ایم. جستجوى ابزارهاى مدرن، تنها نشانِ نو شدن نیست. غافل نشویم که نو شدن از اندیشه، الگو های ذهنی، رویکردها، قابلیت های فردی و گسترش یادگیرى آغاز مى شود. این پیام تجربه های جهانی در توسعه ی فناوری آموزشی است. تفکر و یاد گیری را دست کم نگیریم.

دکتر سرکار آرانی