دوره پیش دبستانی و اهمیت آن

کودکان مناطق محروم به ویژه از این نظر محرومیت‌های بیشتری را متحمل می‌شوند. والدینی که بی‌سواد هستند تعامل مؤثر و مفید با کودکان خود را ندارند و نمی‌توانند به رشد مطلوب و مناسب گفتار و زبان و مهارت‌های شناختی کودک خود کمک کنند. فقدان تسهیلات، وسایل و موارد یعنی اسباب بازی، کتاب، امکانات بازی و غیره به محرومیت‌های آنان می‌افزاید. اگر کودکی در شش سال اول زندگی خود در چنین محیط سرشار از کمبود‌ها و محرومیت‌ها پرورش یابد تأثیر نامطلوبی بر رشد کلی و به‌ویژه ذهنی و زبانی او می‌گذارد.

یک برنامه آموزش و پرورش مناسب در این دوره تجاربی محرک برای رشد ذهنی، زبانی، جسمی و اجتماعی و عاطفی کودکان فراهم می‌آورد اگر این نوع برنامه‌ها به گونه مؤثری سازمان داده شوند می‌توانند محرومیت ناشی از کمبود‌های محیط خانه را جبران کنند و کودک را در ساختن مبنایی قوی برای سهولت رشد بعدی و بارور کردن استعدادهای کاملش یاری کنند.

یک برنامه آمادگی برای مدرسه کودک فراهم می‌کند و این آمادگی‌ها باعث کاهش تعداد مردودی‌ها و افت تحصیلی و شکست در سطوح ابتدایی می‌شود.

وقتی کودکان خردسال به مراکز پیش‌دبستانی راه می‌یابند خواهران و یا برادران بزرگتر آنها نیز آزادی بیشتری دارند و می‌توانند بهتر به کارهای خانه و تحصیلی خود بپردازند.

ویژگی‌هایی که در دوره پیش از دبستان بسیار مهم هستند

ویژگی‌هایی که در دوره پیش از دبستان بسیار مهم است و باید به آن‌ها توجه کرده روش‌های آموزش را بر اساس آن ویژگیها طرح ریزی نمود، عبارتند از:

۱) علاقه کودکان به بازی

۲) قدرت و نیاز کودکان به الگوگیری، نقش پذیری و تقلید در این سن

۳) شادی کودکان و علاقه آن‌ها به مطالب آهنگین

مراحل آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان

هدف آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان پرورش و رشد همه جانبه کودک است. رشد و پرورش همه جانبه کودک شامل مراحل ذیل می‌باشد:

۱) رشد زبان و گفتار

۲) رشد جسمی و حرکتی

۳) رشد خلاقیت و ابراز وجود

۴) رشد ذهنی و شناختی

۵) رشد عاطفی اجتماعی روش‌های تربیت دینی کودکان پیش از دبستان

برخی از روش‌های تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی عبارتند از:

۱) تربیت دینی کودک پیش‌دبستانی از طریق بازی

۲) تربیت دینی کودکان از طریق ارائه الگو

۳) تربیت دینی کودکان از طریق خواندن شعرها و متون آهنگین و شاد

۴) تربیت دینی کودکان از طریق ارائه پاسخ‌های مناسب به سوال‌های دینی آن‌ها

روش‌های تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی

با توجه دادن کودکان به نعمت‌هایی که همیشه همراه آنهاست، مثل: اندام‌های مختلف آنان (چشم، گوش، دهان و...) یا نعمت‌هایی که خیلی دوستش دارند مثل: پدر، مادر، مادر بزرگ و... یا نعمت‌های طبیعی مثل: کوه، جنگل، حیوانات، گیاهان و... با استفاده از حس زیبایی شناسی می‌توان کودکان را به خداشناسی هدایت کرد.

با ترسیم شکل‌ها و نقاشی‌هایی که در آنها مومنان همیشه لباس‌هایی به رنگ روشن و تمیز می‌پوشند، می‌خندند و خوشحالند، می‌توان ویژگی‌های مثبت افراد متدین را به کودکان نشان داد و به طور غیر مستقیم عادات صحیح را به ایشان آموخت.

با ترتیب دادن نمایش‌های شاد و آموزنده می‌توانیم وظایف مسلمانان را از طریق نمایش یا ایفای نقش توسط خود کودکان اشاعه دهیم و در کنار این نمایش و ایفای نقش، شعرها و نثر‌های آهنگین بخوانیم.

با ارائه جلوه‌هایی از زندگی امامان و پیامبر اکرم (ص) که کودکان به آنها علاقه دارند مثل بازی کردن حضرت پیامبر با کودکان، سلام کردن پیامبر به کودکان و... آنان را به الگوهای مبارک دین اسلام علاقه‌مند کنیم.

قبل از اقدام به تربیت دینی کودکان، رفتار، اعمال و شخصیت خودمان را مورد بازنگری قرار دهیم و سعی کنیم نمونه کامل اعمال و گفتار اسلامی باشیم. به همین دلیل، چگونگی انتخاب مربیان مقطع پیش‌دبستانی، بسیار بسیار مهم و حیاتی است.

همراهی کردن کودکان پیش‌دبستانی در مراسم دینی، برای آنان بسیار لذت بخش و آموزنده است. برای مثال، همراهی کردن آن‌ها در نماز جماعت، مراسم عزاداری، مراسم میلاد و... البته بدون ایجاد سختی و فشار برای آنان، می‌تواند آموزش عملی مراسم دینی باشد.

اهمیت دوره پیش دبستانی از دیدگاه رشد و روانشناسی کودکان

شاید شما هم از آن جمله والدینی با شید که به لزوم دوره پیش دبستانی با شک و تردید نگاه می کنید و می گویید تمام مطالب لازم را در مدرسه به بچه ها یاد می دهند.

در ادامه پرسشی از دکتر کتایون خوشابی روان پزشک کودک و نوجوان را برای یافتن پاسخ مطالعه کنید:

تا چند سال پیش دوره پیش دبستانی اجباری نبود و کودکان در 7 سالگی وارد دبستان می شدند اما هم والدین و هم کودکان در بدو ورود به دبستان دچار مشکلات زیادی بودند…خوشبختانه با پررنگ شدن نقش مراکز پیش دبستانی و آموزش مفاهیم و محتوای آنچه در این دوره به کودک آموزش داده می شود، این مشکل کمتر شده است. اما آیا رفتن به پیش دبستانی از نظر علم روان پزشکی برای کودک سودمند است؟ آموزش های دوره پیش دبستانی هدفمندند و به درد کودک می خورند؟ آیا ضرورت دارد والدین متحمل پرداخت هزینه های مراکز پیش دبستانی شوند؟ دکتر کتایون خوشابی، روان پزشک کودک و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، به این پرسش ها پاسخ داده است.

آیا لازم است بچه هایمان را به پیش دبستانی بفرستیم؟

بله، گذراندن دوره پیش دبستانی، کودک را آماده می کند آماده برقراری روابط با دیگر همسالان و مربیان خود شود و زمینه یادگیری جدی در او به وجود آید. آموزش های پیش دبستانی برای سنین حدود 6 سال لازم و ضروری است و خوشبختانه آموزش و پرورش و سازمان بهزیستی به اهمیت آن پی برده و آموزش هایی را برای این سنین در نظر گرفته اند. به همین دلیل است که تا حدودی حضور کودکان را در مقطع پیش دبستانی اجباری اعلام کرده اند و لازم است کودکان قبل از ورود به کلاس اول مهارت هایی را کسب کنند.

مگر بچه ها در مقطع پیش دبستانی چه چیز یاد می گیرند؟

در مراکز پیش دبستانی، زمینه یادگیری مفاهیم ریاضی، استدلال و زبان آموزی غیرمستقیم فراهم می شود. محور آموزش ها بازی است. یکی از مهم ترین مهارت هایی که باید در مقطع پیش دبستانی به بچه ها آموزش داده شود، مهارت های ظریف دستی است. برای تقویت مهارت های ظریف دستی، غیر از کار با وسایل گوناگونی که در بازار وجود دارد، (مثل خمیر و مهره) نقاشی کشیدن و ساخت اشکال هندسی هم به بچه ها آموزش داده می شود. بسیاری از والدین می گویند فرزند من علاقه ای به نقاشی کشیدن ندارد اما در آموزش های پیش دبستانی، بحث علاقه مطرح نیست و کودک باید تمرکز لازم برای نقاشی را پیدا کند تا مهارت استفاده از انگشتانش تقویت شود، بنابراین آموزش نقاشی در این دوران نه به صورت مستمر و جدی، بلکه به عنوان سرگرمی بسیار مهم است و کودک باید تشویق و ترغیب شود همراه با سایر کودکان نقاشی کشیدن را تمرین کند. لوحه نویسی و آشنایی با حروف و آشنایی با اعداد نیز باید به کودکان آموزش داده شود. رشد حواس پنج گانه، رشد حافظه و به خاطرسپردن، مهارت مشاهده، مهارت های طبقه بندی (طبقه بندی 3 مفهوم شکل و اندازه و رنگ)، شناخت رنگ ها، مفهوم اشکال (شناخت اشکال هندسی)، مفاهیم بزرگ و کوچک، هم اندازه، بلند و کوتاه، سنگین و سبک، چاق و پهن و باریک، دور و نزدیک، مفهوم زمان (شب و روز بعدازظهر و غروب – قبل و بعد)، مفهوم دما (گرم و سرد)، خانه و خانواده، حیوانات و دوستی با آنها، ایام هفته، میوه ها و سبزی های فصلی، گیاهان، مفهوم ایمنی، وسایل نقلیه، آب و هوا، از جمله موارد دیگری است که در این مراکز آموزش داده می شود. علاوه بر اینها، در خیلی از پیش دبستانی ها، علاوه بر این آموزش ها، یک روز در هفته روز اسباب بازی نام گرفته و بچه ها می توانند اسباب بازی خود را از خانه ببرند و با هم بازی کنند. همان طور که بچه ها به آموزش نیاز دارند، به تفریح و سرگرمی نیز نیاز دارند. چون آموزش در کنار تفریح و سرگرمی موثر است.

یعنی ضروری است کودک در تمام کلاس هایی که در پیش دبستانی وجود دارد ثبت نام شود؟

ببینید، آموزش ها در مقطع پیش دبستانی در حد نقاشی، لوحه نویسی، آشنایی با شکل اعداد و مفهوم اعداد، خمیربازی، زبان دوم و یک ورزش مانند ژیمناستیک است که تحرک و توانایی کودکان را افزایش دهد و مهارت تمرکز آنها را تقویت کند. اما برخی مراکز پیش دبستانی آموزش های دیگری هم دارند که فقط جنبه تجاری دارد و بسیاری از والدین خود را موظف به ثبت نام کودک برای یادگیری این آموزش ها می کنند. مشکل این است که در این صورت، بچه ها از هر نوع آموزشی زده می شوند و حتی برای کلاس اول انگیزه لازم را نخواهند داشت. از طرفی همه می دانیم مثلا آموزش موسیقی ای که در مهدها و پیش دبستانی ها داده می شود، کافی نیست و اگر والدین دوست دارند فرزندشان موسیقی یاد بگیرد، باید او را در کلاس های خصوصی یا گروهی خارج از محیط آموزشی پیش دبستانی ثبت نام کنند.

برخی روانشناسی کودکان، آموزش های جدی و وسیعی در حد کلاس اول دبستان به بچه ها می دهند. آیا این آموزش ها لازم است؟

لازم نیست بچه ها خواندن و نوشتن را پیش از مدرسه یاد بگیرند چون معمولا این خواندن و نوشتن بیشتر از اینکه اعتماد به نفس بچه ها را بالا ببرد، باعث غرور و ایجاد اعتماد به نفس کاذب در آنها و حتی والدین می شود. این کار انگیزه لازم را برای یادگیری در کودکان از بین می برد. علاوه بر این، خیلی وقت ها این کودکان را به عنوان بچه های بیش فعال نزد ما می آورند چون کنار همکلاسی هایی می نشیند که تازه از آموزش الفبا شروع کرده اند ولی برای آنها مطالب تکراری است بنابراین انگیزه لازم برای حضور در مدرسه را ندارند و شروع به بازیگوشی می کنند و این می تواند مشکل ساز باشد، چه برای خود بچه ها، چه خانواده و چه مربیان.

به دلیل هزینه های بی مورد و گزاف برخی مراکز پیش دبستانی، برخی خانواده ها تمایل ندارند کودکشان پیش دبستانی برود. اگر کودکی نتوانست این مقطع را بگذراند مشکلی برایش پیش می آید؟

بهتر است تمام کودکان این مقطع را بگذرانند چراکه در کلاس اول کنار بچه هایی قرار می گیرند که این آموزش ها را دیده اند و این مساله ممکن است روی اعتماد به نفسشان تاثیر منفی بگذارد.