جامعه شناسی شهری و مسائل اجتماعی شهر

سکونت در "شهر" آثاری بر زندگی فردی و جمعی انسان‌ها می‌گذارد که از حدود دو قرن پیش تاکنون، موضوع تأمل اندیشمندان اجتماعی بوده است. چند وجهی بودن این اثرات و نیز فرایندها و جریانات موجود در درون اجتماعات شهری، متفکران بسیاری را از علوم مختلف به خود مشغول داشته است.

جامعه‌شناسی شهری از جمله شاخه‌های معرفتی است که صرفاً و اختصاصاً "شهر" را بعنوان یک "محیط مخلوق" و به عنوان یک "محصول اجتماعی"، کانون توجه و مطالعه خود قرار می‌دهد.
از منظر این علم، "شهرنشینی" مرحله گذار از اجتماع مبتنی بر علقه‌های خونی به جامعه سازمان یافته مبتنی بر قراردادهاست. شهر تولیدکننده فرهنگ است. چون محیط شهری شیوه‌های خاصی از زیستن، کارکردن، رابطه برقرار کردن و مصرف کردن را بر ساکنانش عرضه می‌کند. از این رو جامعه‌شناسی شهری پاسخ دهی به پرسش‌هایی را وظیفه خود می‌داند که برخی از آنها چنین‌اند:

نظریه های جامعه شناسی شهری

جامعه‌شناسی شهری در اصطلاح کلی به معنی مطالعه جامعه‌شناختی شهرها، زندگی شهری یا شهرگرایی است.[1] جامعه‌شناسی شهری درباره برخورد و تماس زندگی شهری در اعمال اجتماعی، روابط اجتماعی، نهادهای اجتماعی و هر نوع ساخت اجتماعی که بر پایه اشکال شهری زندگی متکی باشد، بحث می‌کند. جامعه‌شناسی شهری مطالعه ویژه‌ای است از تأثیر انسان بر محیط طبیعی و ایجاد محیط‌های مصنوعی که عمده‌ترین آن‌ها شهرها می‌باشد.[2]

مفاهیم مرتبط با جامعه‌شناسی شهری[3]

1 شهر (Urban)؛ شهر به محلی اطلاق می‌شود که علاوه بر داشتن تراکم و تمرکز جمیعت، نیروی کار آن درگیر فعالیت کشاورزی نیست و اقتصادش مبتنی‌بر تجارت، تولید صنعتی و ارائه خدمات است. همچنین شهر دارای فرهنگ خاص خود -در مقابل فرهنگ روستا- است.

2 شهرنشینی (Urbanization)؛ شهرنشینی یعنی تغییر در نسبت جمعیت ساکن در مناطق شهری و فرایند انتقال جمعیت به شهرها، که به صورت درصدی از کل جمیعت کشور، که در شهرها ساکن هستند گزارش شده و آغاز و پایانی دارد.

3 شهرگرایی (Urbanism)؛ مفهوم عامی است که شامل جوانب مختلف شیوه زندگی شهری (سیاسی، اقتصادی و اجتماعی) می‌شود. به‌عبارتی شهرگرایی یعنی جنبه‌های روان‌شناسی اجتماعی زندگی شهری، الگوهای شخصیت شهری و انطباق رفتاری در شهر.

4 مطالعات شهری (Urban Studies)؛ مفهومی عام و دربرگیرنده است و در واقع حوزه چند رشته‌ای است که مورخان، جامعه‌شناسان، جغرافی‌دانان، روان‌شناسان اجتماعی، اقتصاددانان سیاسی، مردم‌شناسان، معماران و برنامه‌ریزان شهری هر یک در آن نقش دارند.

نظریه اجتماعی از نظر پارسونز

به اعتقاد پارسونز نظریه عبارت از یک سلسله مفاهیم انتزاعی خاصی است که تنها منعکس کننده بخشی از واقعیت اجتماعی است. از دیدگاه وی نظریه چیزی است که ساخته می شود و دارای خصلت ارادی است. پارسونز جبری بودن کنش اجتماعی را رد می کند و نظریه خود را با توجه به ماهیت ارادی کنش معرفی می کند. منظور وی از ارادی بودن کنش به هیچ وجه آزادی مطلق در رفتار انفرادی نیست.

ساخت کنش اجتماعی: عنصر موردنظر پارسونز کنش اجتماعی است. در تحلیل نهایی فرد همواره راهی را در پیش می گیرد که منطبق با خواست نظام اجتماعی است. به عبارت دیگر انگیزه های فردی با ارزش های موجود نظام اجتماعی انطباق می یابد و به همین دلایل نظام اجتماعی پایدار می ماند. در عین حال کنش اجتماعی جنبه عقلانی دارد و افراد همواره غایت و هدفی را در رفتار خود دنبال می کنند. کنش بر خلاف رفتار اساساً ارادی است. از دیدگاه پارسونز کنش های اجتماعی تحت تأثیر چهار خرده نظام عمل می کنند:

1- نهاد دینی (مسئولیت ثبات اخلاقی) 2- نهاد حقوقی (تنظیم هنجار ها و قوانین اجتماعی) 3- نهادهای اقتصادی (انطباق با محیط) 4- نهاد های سیاسی (مراقبت از هدفهای عمومی جامعه) براساس آنچه گفته شد کنش اجتماعی داوطلبانه است لیکن در یک قالب اجتماعی انجام می گیرد و شرایط مختلفی کنش فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین فرد نقش اجتماعی خود را ایفا می کند و هنجارها تعیین کننده کنش رفتار او هستند. کنش یک پارچه در نظر پارسنز عبارتست از کنش فرد در یک موقعیت فرضی، که بیان کننده مدلی است متشکل از تلاش ها، هدفها، ابزارها و نرمها، این کنش دارای بخش های عینی و ذهنی است.

نظریات هربرت اسپنسر

هربرت اسپنسر در 1820 در دربی انگلیس به دنیا آمد خانواده او دیدگاهی فرد گرایانه داشتند کتاب او «‌ایستایی اجتماعی» که افکار مطرح شده در قلمرو حکومت شایسته رابط داده بود و کتاب دومش «اصول جامعه شناسی» بود و سپس مقالات متعدد عمده اطلاعات او از طریق گفتگو با دیگران به وجود آمد و چون در کلاس درسی شرکت نکرده افکار قالبی در او ریشه نگرفته است او به بهداشت مغزی و فکری معتقد بود.

اسپنسر اصطلاح های «‌جامعه شناسی» و «بشردوستی» یا «‌وفاق اجتماعی» را از کنت گرفته بود و خود را مدیون این آموزش کنت می دانست که:«اصول سازمانی در میان جوامع بشری و جانوران مشترک اند و تکامل ساختارها ازعام به خاص پیشرفت می کند». داروین اسپنسر را در نظریه تحول پیشکسوت خود معرفی می کند اما درست نیست که اسپنسر را دارونیسیم اجتماعی بنامیم زیرا آیین اصلی اسپنسر پیش از این که داروین اثری درباره تکامل انتشار داده باشد ساخته پرداخته شده بود.

او از جامعه شناسان تطور گرا می باشد که با الهام گرفتن از زیست شناسی و نظریات داروین «‌تظور اندام واره ای» را به عنوان پیشرفت تدریجی زندگی اجتماعی از اشکال ساده به اشکال پیچیده ‌، از همسانی به ناهمسانی فزاینده مطرح کرد. قیاس های زیست شناختی در میان استدلالهای جامعه شناختی اسپنسرجای ممتازی را به خود اختصاص داده بود و از جایی که او یک فردگرای پروپا قرص بود قیاسهای ارگانیک او را دچار دشواریهای فلسفی و جامعه شناختی کرده بود ‌، حاصل کاربرد قیاس های ارگانیک اسپنسر رسیدن به این مفهوم بود که رشد تکاملی در ساختار و کارکردهای هر واحدی دگرگونیهایی را پدید می آورند که موجب افزایش در حجم و در نتیجه تمایز بیشتر اجزای آن می شود.

نظریه ی حوزه در روان شناسی اجتماعی

کورت لوین یکی از اندیشمندان مکتب گشتالت با رهاکردن مسائل کلاسیک این مکتب توجه خود را به مبحث تازه ونو انگیزه معطوف کرد.فهرستی از چند زمینه ی تحقیقی که لوین وهمکارانش به تجربه ی آزمایشگاهی کشیدند،چشم اندازی از وسعت بردکارهای آنان را پیش روی ما می گشاید.بررسی پویای حافظه،ازسرگیری فعالیتهای ناتمام،سیری از کار واشباع،سطح توقع وانتظار،رفتار گروهها وتصمیم گروهی همه زمینه های این تحقیقاتند. تعدادزیادی از عباراتی که به نام لوین قلم خورده وجزءواژگان معمول روان شناسی اجتماعی شده اند عبارتند از:فضای زیست،والانس،جابجایی،وضع تداخلی،ساختار شناختی،کنش جستجوگرانه.

انتخاب این عبارات که رنگ وبوی علوم فیزیکی دارد به معنای آن نیست که لوین فرایند های روانی را همانند فرایندهای فیزیکی فرض کند.زاویه ی دید او کاملا روان شناختی ومفاهیمی راکه در مورد انگیزه به کار گرفته به نیاتی مربوط می داند که در پس رفتارهای انسانی نهفته است وبه هدفهایی مربوط می شود که جهت رفتارها به سوی آنها یا دوری از آنهاست.لوین از منطق پویا پیروی می کند ومعتقد است که این منطق در تمامی علوم مشترک است.لوین در مبحثی تحت عنوان " علم تطبیقی علوم "فکر فلسفی واهی "علم جهانشمول واحد"که براساس آن توجیهات روان شناختی به شکل فیزیکی ممکن می نمود را دور انداخت.هدف وی این بود که به وجوهی دست پیداکند که توجیه یکسان در علوم مختلف را امکان پذیر سازد،البته با این اعتقاد که هریک از این پدیده های روان شناختی وفیزیکی را درفضای خاص خود مورد تبیین قراردهند.

تأثیر عوامل فیزیکی کلاس بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان

چکیده:

این مقاله به عنوان گزارشی از یافته‌های یک پژوهش گسترده، درصدد است رابطه‌ متغیرهای فیزیکی کلاس درس را با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های مربوط به عوامل انسانی کلاس درمقاله جداگانه‌ای گزارش شده است.
به منظور انجام پژوهش، 72 کلاس پنجم به صورت تصادفی طبقه‌‌ای و 2188 دانش‌آموز و معلمان این کلاسها ازمدارس ابتدایی استان اصفهان انتخاب شدند.[1] روش مورد استفاده در این پژوهش کمی و کیفی بوده و ابزار جمع‌آوری داده‌ها، فرمهای پرسشنامه، مشاهده و آزمون پیشرفت تحصیلی بوده است. تجزیه و تحلیل داده‌های کمی پژوهش، با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS صورت گرفته است. نتایج نشان داد که اگر چه رابطه معناداری بین متغیرهای فیزیکی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان وجود ندارد، ولی این متغیرها بر نگرش معلم تأثیرگذار است و نگرش معلم نیز پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین مشخص شد که فضاهای آموزشی مدارس کنونی ما با ویژگیهای روانی کودکان و نوجوانان سازگار نیست. بنابراین، لازم است در این رابطه اصلاحات لازم به عمل آید. متغیرهای فیزیکی، حتی اگر بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموز نیز هیچ تأثیری نداشته باشد، باید به خاطر حفظ سلامت، بهداشت و امنیت روانی آنان مورد توجه قرار گیرند.

روشهای اصلاح و تغییر رفتار کودکان و نوجوانان

در فرآیند تعلیم و تربیت و رشد , یکی از اثربخش ترین روشها برقراری رابطه انسانی با (کودک) و حفظ و تأمین عزت نفس و احساس خودارزشمندی (نوجوان) است. رعایت اصولی که در این مبحث به اختصار از نظر شما خواهد گذشت , کمک می کند تا بتوانید میان خود و فرزندتان رابطه مطلوب را برقرار کنید هر یک از این اصول می تواند چون قاعده و یا سرنخی شما را هدایت کند و به اندیشیدن و ارزیابی درباره رابطه خود با فرزندتان دعوت نماید.

خداوند متعال به صراحت در قرآن مجید می فرماید: آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند برابر هستند؟ (سوره الزمر آیه 9) هیچ پدر و مادری خود به خود نمی تواند پدر و یا مادر موفقی بشود و نوجوان خود را آن طور که هست بشناسد و او را درک کند و با او رابطه درست برقرار نماید , مگر اینکه دانایی های ضروری را کسب کند. علت اصلی شکست پدران و مادران در تعلیم و تربیت فرزندانشان عدم شناخت کودکان و نوجوانان است پژوهشهای متعدد نشان داده است که هر قدر والدین داناتر و آگاهتر باشند , با مشکلات کمتری رو به رو می شوند. از سوی دیگر خانواده هایی که نسبت به نقشها , وظایف و مسئولیتهای خود بیشتر آگاهی دارند , بهتر می توانند با فرزندانشان رابطه برقرار کنند و دوره حساس و پرانرژی نوجوانی را به طریق مطلوب هدایت نمایند.

تأثیر محیط آموزشی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان

مقدمه

محیط، بستری برای شکل‌گیری بسیاری از ویژگی‌های رفتاری است. به بیانی دیگر بسیاری از عواطف، عادات، سلایق و حتی طرز نگرش ها و نشست و برخاست ها به گونه ای شگرف از محیط تأثیر می‌پذیرد.

به همین خاطر است که بسیاری از صاحب‌نظران، محیط را دانشگاهی نامیده‌اند که هر فرد با توجه به زمینه ها و استعدادهای خویش می‌تواند از آن بیاموزد و در معرض تأثیرات آن قرار گیرد، دانشگاهی که هیچ گاه فرد از آن فارغ التحصیل نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. در یک تقسیم بندی کلی می‌توان در حال حاضر چهار محیط را در یادگیری مؤثر دانست:

1- مدرسه: مدرسه رسمی ترین نهاد آموزشی و پرورشی در سنین کودکی و نوجوانی است.

2- خانواده: از سپیده دم تاریخ بشر تاکنون، خانواده به عنوان یک نهاد اساسی در نگهداری و تربیت فرزندان، نقش منحصر به فردی ایفا نموده.

3- اجتماع: اجتماع نظام پیچیده‌ای است که این امکان را فراهم می‌آورد تا افراد تحت تأثیر عوامل مختلف در آن به تعامل با یکدیگر بپردازند.

4- رسانه‌‌‌‌‌های جمعی و اینترنت: رسانه‌های جمعی و اینترنت را می‌توان ابزارهای آموزشی مدرن نامید که به تنهایی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند تعاملات موجود در هر یک از محیط های سه گانه قبلی را تحت الشعاع قرار داده و حتی تأثیرات آموزشی آنها را ناچیز نموده یا آن را خنثی نمایند.

محصلین و دانش‌آموزان پس از محیط مسکونی خود بیشترین ساعات روز را در واحدهای آموزشی می‌گذرانند. با توجه به نقش اساسی آموزش در فرآیند شکل‌دهی به فرهنگ جامعه لازم است علاوه بر اهمیت دادن به فرآیند آموزش به ایجاد محیط مطلوب که شوق و انگیزه را نسبت به فرآیند یاددهی-یادگیری در دانش‌آموزان ایجاد کند توجه کافی و وافی داشت.

نقش والدین در پیشرفت تحصیلی فرزندان

امروزه با افزایش آگاهی ها، والدین می کوشند تا شرایط پیشرفت تحصیلی فرزندشان را خارج از محیط مدرسه نیز فراهم کنند.یک شهروند بجنوردی در این باره می گوید: هزینه های هنگفتی برای پیشرفت درسی فرزندانم صرف کرده ام ولی نتیجه چندانی نداشته است.محمد مهرپویا می افزاید: کاش مدرسه ها برای افزایش اطلاعات و آشنایی بیشتر والدین با نحوه آموزش صحیح و کمک به پیشرفت درسی بچه ها برنامه هایی ترتیب دهند.
مریم پورقربان هم عنوان می کند: فرزندم علاقه چندانی به درس و مدرسه ندارد و با این که همه گونه امکانات آموزشی را در منزل برای او فراهم کرده ام روزبه روز بر بی اعتنایی او به درس و مدرسه و ناراحتی و عصبانیت ما افزوده می شود.وی اضافه می کند: به دلیل تغییر روش تدریس و آموزش در مدارس و مشغله کاری زیاد، این روزها والدین باید برای آموزش و کمک به درس های فرزندان خود، مشکلات زیادی را پشت سر بگذارند.یک کارشناس ارشد علوم اجتماعی و مشاوره در این باره می گوید: امروزه بهره گیری از آموزش های مدرسه و پیشرفت تحصیلی از اهمیت به سزایی برخوردار است و خانواده ها برای موفقیت درسی و علمی فرزندان شان بسیار تلاش و مبالغ هنگفتی به این منظور هزینه می کنند.

مکاتب و نظریه های جامعه شناسی شهری

چکیده

از آنجایی که پدید آمدن شهرها باعث فروپاشی زندگی اجتماعی گمن شافتی و شکل گیری حیات ارگانیکی و گزل شافتی گردید است. ضروری است برای شناخت شهر و زندگی شهری، مؤلفه­ها و پیامدهای آن از منظر دانشمندان مودر برسی قرار گیرد، دانشمندان علوم اجتماعی برای تعریف شهر، مؤلفه­های مختلف مانند: فرهنگ، سیاست، اقتصاد، محیط و جمعیت را لحاظ کرده­اند و بر این اساس است که در یکی از تعاریف شان در مورد شهر می­نویسند: شهر (Urban)؛ شهر به محلی اطلاق می‌شود که علاوه بر داشتن تراکم و تمرکز جمیعت، نیروی کار آن درگیر فعالیت کشاورزی نیست و اقتصادش مبتنی‌بر تجارت، تولید صنعتی و ارائه خدمات است. همچنین شهر دارای فرهنگ خاص خود -در مقابل فرهنگ روستا- است. یا شهر یک منطقه­ی جغرافیایی است که در آن ساختار سیاسی، مدیریتی به مرحله رسیده است که می­تواند نظام تولید، توزیع و مبادله­ای را پدید آورد. نظریات و مکاتب مختلف در مورد شهر سخن رانده­اند چناکه مکتب کلاسیک معتقد است شهر محیط مناسب و ضروری برای بروز آگاهی طبقاتی به حساب می­آید.شهر یعنی انتقال از توحش به تمدن. هردو می­گویند با وجود شهر است که ادمیان آزادی می­یابند و می­توانند به عنوان شهروند صاحب نقش سیاسی شوند؛ شهر یعنی انتقال از توحش به تمدن. در مقابل مکب شیکاگو به سازمان فزیکی شهر توجه کرده و اظهار می­دارد شهر سازمان فزیکی اخلاقی است که از قانون طبیعت پیروی می­کند مکتب اسلام و ابن خلدون می­گوید:

شهر یعنی تفنن جویی در تجملات و بهتر کردن کیفیات آن و شیفتگی به صنایعی است که کلیه ی انواع و فنون گوناگون آنها ترقی می­یابد.

واژگان کلیدی: شهر، مکاتب و نظریه ­ها، گزل شافت، گمن شافت و فیزیک شهری