مقدمه
انشا در لغت یعنی ایجاد – ابداع و خلق کردن است.انشاء فرزند اندیشه است، فعالیت ذهنی بسیار پیچیده ای است که به مراتب از خواندن دشوارتر است. نوشتن در گرو خلاقیت ذهنی و مستلزم تخیل و تفکر و رشد و فهم آدمی است.
درس انشاء یکی از مواد مرتبط با ذهنیت اخلاقیت ذهنی، تصویرسازی و صحنه آفرینی است. اهمیت آن در برنامه های درسی دوره های مختلف به قدری است که می توان آن را زمینه ساز یادگیری خلاق عادت به تفکر، تأمل و تدبر دانست. به ویژه آنکه بیشتر پژوهش ها ارتباط میان درس انشاء و عادت مطالعه را مورد تأیید قرار داده اند.
پایه و اساس هر نوشته ای حروف و جملاتی است که در مدارس آموزش داده می شود. درس انشاء یکی از مفیدترین ابزارهای آموزش نوشتن است.
انشاء از نظر کاربردی در زندگی دانش آموزان نقش بسزایی دارد، زیرا بخش بزرگی از ارتباطات در محیط مدرسه و خارج از آن از طریق نوشتن فراهم می شود.
دانش آموزان به وسیله انشاء می توانند با ترکیب کردن آموخته های خود اثری نو به وجود آورند و از آن لذت ببرند. ساعات انشاء باید برای معلمان و دانش آموزان خوشایند و دلپذیر باشد.
انشاء می تواند به دانش آموزان نیروی ابتکار و ابداع بدهد. پس به وسیله انشاء دانش آموزان می توانند استعدادهای نهفته خویش اطلاع حاصل کنند و بتوانند استعدادهای بالقوه خویش را شکوفا کنند.
بیان مسئله:
یکی از مسایلی که اینجانب از بدو خدمت در آموزش و پرورش با آن روبرو شدم و هنوز این مشکل ادامه داشته ودارد متاسفانه ضعیف بودن دانش آموزان درنوشتن انشا است. طبق تحقیقاتی که اینجانب کردم و در کتاب های روش تدریس مطالعه کردهو با اساتید مجرب صحبت کردم درس انشا از جمله دروسی است که در مدارس مظلوم قرار گرفته وتعداد کمی از همکاران به آن اهمیت داده و بقیه اهمیت نمی دهند. یکی از این دلایل ضعیف بودن دانش آموزان در این درس توجّه نکردن معلمان به درس جمله نویسی در پایه دوم ابتدایی می باشد. دانش آموزان در پایه ی دوم درست یاد نمی گیرند که زبان کتابی با زبان محاوره ای فرق دارد یا مثلاً فعل در آخر جمله می آید. جملاتی که می نویسند فعل و فاعل باید با هم مطابقت داشته باشد. یکی دیگر از این مشکلات تکراری بودن بعضی موضوعات در کلاس می باشد که دانش آموزان را خسته و بی میل و رغبت می کند. یکی دیگر از مشکلات نداشتن برنامه ریزی معلمان برای تدریس درس انشا است. معلمان مثل درس ریاضی که از قبل مطالعه می کنند که چگونه آنرا به بچه ها یاد دهند و از کجا شروع کننددر درس انشا ناگهان وارد کلاس شده و با دیدن برنامه که این ساعت انشا داریم بدون فکر و عجولانه موضوعی را برای دانش آموزان انتخاب می کنند که شاید با سطح فکر آنها مطابقت نداشته باشد.
یکی دیگر ازاین مشکلات این است که دانش آموزان نمی دانند چگونه انشا بنویسند، از کجا شروع کنند و در کجا انشا را پایان دهند. یکی دیگر از این مشکلات نداشتن کتاب خانه ای که در آن از کتاب هایی که با سطح فکر دانش آموزان مطابقت داشته باشد.فراهم نکردن زمینه های مساعد برای شرکت در نوشتن و تهیه روزنامه دیواری در مدارس یکی دیگر از این مشکلات است.
اهمیت و ضرورت تحقیق:
ایجاد ارتباط بین انسانها فقط شفاهی نیست بلکه به صورت نوشتاری نیز است. آنچه مسلم است درس انشا در ایجاد نظم فکری افرادسهم بسزایی دارد و آموزش صحیح آن باعث می شود که دانش آموزان بهتر بتوانند محیط اطراف خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و اگر مورد تحقیق و بررسی قرار نگیرد ارتباطات اجتماعی و نوشتن نامه بین افراد دچار اختلال می گردد و این مشکل برای همیشه باقی خواهد ماند.
هدف کلی:
روشن ساختن هدف های اصلی و چگونگی تدریس صحیح آن در مدارس ابتدایی
هدف های جزیی و فرضیه تحقیق:
1- چرا کسی به درس انشا اهمیت نمی دهد؟
2- چرا دانش آموزان نمی توانند آنچه را که می اندیشند بنویسند؟
3- چرا دانش آموزان نمی توانند آنچه با زبان بیان می کنند بنویسند؟
4- چرا معلمان از ساعت درس انشا برای تقویت دروس دیگر مثل ریاضی و جغرافی و.... استفاده می کنند؟
5- چرا والدین می پرسند که نمره ریاضی یا علوم فرزند من چند شدولی کسی نمره انشا را نمی پرسد؟
6- چرا والدین می گویند فرزند من در درس ریاضی و علوم و..... ضعیف است ولی نمی گویند چرا نمی تواند انشا بنویسد؟
زمینه یاد گیری انشا مانند کودکی می ماند که برای غذا خوردن و سخن گفتن از ساده به مشکل باید شروع شود و نیاز به کمک ما دارد. این دانش آموزان برای اینکه بهتر بنویسد و بهتر بیان کند و مطالب را بازگو کند نیاز به کمک و راهنمایی معلم دارد. پایه درست نوشتن انشا از همان کلاس اول شروع شده و در کلاس دوم با نوشتن جمله و از کلاس سوم با نوشتن انشا شروع می شود. تنها دان موضوع برای نوشتن انشا کافی نیست، بلکه باید دانش آموزان قبلاً فکر کنند و ریزه کاریها را با دقت مشاهده کرده و سپس درباره آن بنویسند. اما متاسفانه کسی به درس انشا اهمیت نمی دهدد فقط می گوید دانش آموزان در درس ریاضی و علوم و..... ضعیف هستند ومسئله را درک نمی کنند در صورتی که اگر به جمله نویسی و انشا بها دهند آنها می توانند مسئله را بهتر درک کرده و جواب آنرا زودتر پیدا کنند. چون دانش آموزان فکر نمی کنند و می خواهند کار را زودتر تمام کنند و نمی توانند انچه را بر زبان می آورند براحتی بیان می کنند روی کاغذ آورده و بنویسند.
اولیا دانش آموز برای تعداد بخصوصی از دروس اهمیت خاصی داده حتی برای آن معلم سرخانه می گیرند. اما به انشا که زبان مادری همه است و از دروس دیگر کمتر اهمیت ندارد توجهی ندارند.
پیشینه تحقیق:
آقای سید علی مرادی که درباره علت ضعیف بودن دانش آموزان در مناطق عقدا از توابع شهرستان اردکان تحقیق کرده است (در سال 1372) او در تحقیق خود می نویسد یکی از دلایل ضعیف بودن دانش آموزان در انشا در این منطقه بی سوادی و کم سوادی والدین است. چون والدین از قدیم تا کنون به حساب کردن وعددنویسی اهمیت زیادی داده اند فقط به ریاضی و چند درس دیگر اهمیت داده و اصلاً به چگونگی نوشتن انشا و صحیح نوشتن جمله اهمیت نمی دهندو دانش آموز که جمع و تفریق و حساب کردن بلد باشد برای آنها کافی است.
یکی دیگر از دلایل ضعیف بودن انشا در این مناطق عدم گذاشتن کلاس چگونگی روش تدریس انشا بوده است که معلمان این منطقه با روش تدریس اشنا نیستند و نمی دانند آموزش انشا را چگونه شروع کرده و به دانش آموزان یاد دهند. بنابر این ساعت انشا بدترین ساعت هم برای معلم که نمی داند چگونه یاد دهد و هم برای دانش آموز که نمی داند چه بنویسد است. پس معلمان از ساعات درس انشا برای دروس دیگر استفاده کرده و نمرات انشا را نیز بر اساس دروس دیگر ثبت می نمایند.
نتیجه گیری:
با توجّه به این که برای معلمین همه ی پایه ها سالی چند بار کلاس ضمن خدمت ریاضی،علوم و... دروس دیگرمی گذارند چه بهتر است که مسئولین برای انشا و انشانویسی نیز وقت گذاشته و این را بدانند که ضعیف بودن دانش آموزان در خیلی دروس مانند: ریاضی و علوم و... ناتوانی در فکر کردن و عدم نوشتن جملات صحیح می باشد.متاسفانه در مدارس ما کتاب های چگونگی روش تدریس انشا وجود ندارند بنابراین معلمّان روش صحیح انشانویسی را نمی دانند.به معلمّین و مسئولین باید سفارش کرد که به درس انشا نیز مانند دروس دیگر اهمیّت دهند که اگر دانش آموزان بتوانند فکر کرده و با زبان خود ابداع و اختراع کرده و ذهنیات خود را روی کاغذ بیاورد برای حلّ مساله ی ریاضی نیز بیشتر فکر کرده و می توانند جواب بهتری بدهد.
به معلمّین عزیز سفارش شود که از ساعات هر درس برای همان درس استفاده کرده وبه انشا نیز اهمیّت خاص بدهند چون این کم اهمیّت دادن است که بعضی دانش آموزان در مقاطع راهنمایی و دبیرستان حتّی از نوشتن یک نامه ی ساده به مسئولین عاجز بوده و مورد تمسخر دیگران قرار می گیرند.
نکته ی مهم دیگری که معلمّان در زنگ انشا باید مدّ نظر قرار دهند نوشتن انشا در کلاس و در حضور معلّم است نه در منزل. اگر این کار در مدارس پیگیری شود دانش آموزان در پایه های بالاتر نوشته های قوی خواهند داشت واین قدرت نوشتاری باعث پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می شود. شیوه ی داستان گویی و داستان نویسی می تواند از بهترین روش های آموزش انشا در دوره ی ابتدایی باشد.
راهکارها:
یکی از راهکارها جهت تقویت درس انشا این است که به دانش آموزان با توجه به علاقه و تجربیات آن ها کلماتی که با هم ربط دارند داده شده و از آن ها خواسته شود با این کلمات به صورت گروهی در کلاس انشا بنویسند. یکی دیگر از راهکارها این است که داستانی بصورت نیمه تمام به آن ها داده و از آن ها خواسته شود که خوب فکر کنند و ادامه داستان را بنویسند.
از راهکارهای دیگر این است که معلم موضوعی را انتخاب کرده که دانش آموزان با چشم خود آن را دیده سپس درباره آن بنویسند مثل: کیف آموزگار. معلم می تواند دانش آموزان را در ساعت انشا به کتاب خانه برده و کتاب هایی به آن ها داده که خوب مطالعه کنند و خلاصه آن را اول بیان کنند و سپس بنویسند. این کار هم نوعی تنوع است و هم دانش آموزان به مطالعه علاقه پیدا می کنند.
افزایش زنگ انشا نیز می تواند یکی از راهکارها باشد که هم معلمان و هم اولیا به درس انشا اهمیت داده و برای آن ارزش قائلند.
اهمیت به خاطره نویسی نیز یکی از راهکارها است بنابر این لازم است معلّم از آغاز سال تحصیلی از دانش آموزان بخواهد یک دفتر برای خاطره نویسی در نظر بگیرند و در برگ اول آن معلّم چند سوال بیان کند تا دانش آموزان در دفتر خود بنویسند و هر شب به آن پاسخ دهند:
1- امروز کدام آرزویم بر آورده شد؟
2- امروز چه مطلب تازه ای یاد گرفتم؟
3- امروز با چه کسی آشنا شدم؟
4- امروز با خود چه آرزویی کردم؟
این سوال ها باعث تقویت هنر خاطره نویسی در دانش آموزان شده و چون هر روز مطلب جالبی را در ان می نویسد هنر نویسندگی نیز در آنان تقویت می شود.
یا معلّم دانش آموزان را گروهبندی کرده و از آن ها می خواهد یک کاغذ برداشته نفر اول یک کلمه بنویسد نفر دوم یک کلمه به آن اضافه کند و به همین ترتیب ادامه پیدا می کندو در پایان هر گروه انشا خود را می خواند.
روش دیگرمعلّم کلاس را به دو گروه تقسیم کرده از یک گروه می خواهد جمله یا عبارتی بنویسند که با ای کاش شروع شود گروه مقابل با آن وقت جواب او را بدهد گاهی این جملات بی ربط به هم خوانده می شود که صدای قهقهه ی بچّه ها بلند می شود و گاهی چنان به هم مرتبط می شود که جای تعجّب دانش آموزان برانگیخته می شود.
منابع:
روش تدریس فارسی دوره ابتدایی , ویژه دانشجویان مراکز تربیت معلم، 1385
